Motyw literacki: miłość

Pierwszy tekst poświęcony motywom literackim dotyczył śmierci. Dzisiaj uwagę poświęcimy jednemu z najsilniejszych uczuć, które często bywa do niej porównywane. Mowa oczywiście o miłości.

Miłość jest tematem obecnym w literaturze od najdawniejszych czasów i zasadniczo wątek ten można odnaleźć w każdej epoce. Uczucie to jest nie tylko uniwersalnym doświadczeniem, ale ma także różne odsłony. Nie dotyczy bowiem wyłącznie kobiety i mężczyzny, lecz może się również odnosić np. do ojczyzny, Boga, miejsca, przyjaciela, bliskich osób, pasji. Zapewnia szczęście, lecz niejednokrotnie także powoduje ból, zmusza do poświęcenia. Ten zróżnicowany sposób postrzegania miłości znalazł swoje odbicie w dziełach z różnych epok. Zobacz przykłady zastosowania motywu miłości w literaturze.

Starożytność

Mit o Demeter i Korze, mitologia grecka

Motyw miłości w literaturze antycznej widoczny jest również w mitologii. Mity pełniły ważną funkcję w greckiej kulturze – nie tylko tłumaczyły dane zjawiska oraz wiązały się z religią, lecz także ukazywały pewne wzorce postępowania. Jednym z najbardziej znanych mitów poświęconych miłości rodzicielskiej jest bez wątpienia ten o Demeter i Korze. Historia ta ukazuje bowiem cierpienie matki i jej determinację, by odzyskać ukochane dziecko. Ból Demeter bezpośrednio wpływa na obumieranie świata natury, jednak bogini ostatecznie udaje się odzyskać córkę – chociaż Kora musi pewien czas spędzać w państwie zmarłych.

Przypowieść o synu marnotrawnym, Biblia

Przypowieść ta ukazuje siłę miłości ojca do marnotrawnego dziecka. Mimo błędów popełnionych przez syna jego rodziciel potrafi mu wybaczyć słabość, jest miłosierny i dobrotliwy. W przenośnej warstwie opowieść przypomina o tym, iż Bóg nigdy nie odwraca się od grzesznika tylko czeka na jego nawrócenie oraz żal.

Średniowiecze

Legenda o św. Aleksym 

Tytułowy bohater jest człowiekiem, który w życiu kieruje się przede wszystkim troską o dobra duchowe oraz miłością do Boga. Te przekonania znacząco wpływają na życie Aleksego, ponieważ rezygnuje ze swej pozycji społecznej, wybiera życie w ascezie. Chce całą swą egzystencją służyć Panu. Z tego powodu z radością przyjmuje wszelkie cierpienia, ponieważ wie, że stanowią dowód jego całkowitego oddania Stwórcy.

Dzieje Tristana i Izoldy

Miłość w tym utworze jawi się jako niepowstrzymana, ale także destrukcyjna siła. Omyłkowe wypicie napoju miłosnego przez tytułowych bohaterów stanowi początek łączącej ich namiętności, która jest jednak wykroczeniem przeciwko ówczesnym zasadom moralności czy kodeksu rycerskiego. Ostatecznie uczucie to pokonuje przedwczesną śmierć kochanków – świadczy o tym w symboliczny sposób krzew głogu.

Motyw literacki: śmierć (czytaj)

Renesans

Do Magdaleny, Jan Kochanowski

Motyw miłości w literaturze renesansu uwidacznia się również we fraszkach. Renesansowy utwór idealizuje adresatkę. Magdalena jest bowiem ukazana jako piękna kobieta, która budzi fascynację podmiotu lirycznego; każdy element jej powierzchowności zasługuje na uwagę. Uczucie do kobiety jest źródłem niezwykłego stanu adoratora, ponieważ traci nad sobą władzę, nie potrafi funkcjonować w dotychczasowy sposób.

Sokół, Giovanni Boccaccio

W noweli można dostrzec dwa oblicza miłości. Pierwsze z nich dotyczy relacji między matką i synem. Monna, chcąc ocalić chorego chłopca, decyduje się na spotkanie z Federigiem, by prosić go o sokoła – dar ten ma przyczynić się do wyzdrowienia dziecka. Bohaterka pragnie złożyć mu wizytę, chociaż wie, że rycerz darzył ją wielką miłością. W utworze jest obecny także wątek fascynacji Federiga kobietą. Mimo nieudanych zalotów nigdy o niej nie zapomniał, a nawet zdecydował się na poświęcenie tego, co najcenniejsze – sokoła.

Barok

Do trupa, Jan Andrzej Morsztyn

Wiersz barokowego poety opiera się na zaskakującym zestawieniu losu trupa oraz człowieka zakochanego. Koncept ten prowadzi do oryginalnego wniosku: zmarły może cieszyć się spokojem, natomiast ktoś owładnięty namiętnością przeżywa nieskończone cierpienie. Z tego też powodu zazdrości nieboszczykowi, ponieważ nie dręczą go rozterki.

Sonet V, Mikołaj Sęp Szarzyński

Sonet Szarzyńskiego porusza temat miłości ziemskiej, która wywołuje ambiwalentne odczucia. Jest przy tym bardzo często skupiona na nietrwałych wartościach czy dobrach. Nie przynoszą one spełnienia, lecz tylko zwodzą człowieka oraz jego naznaczone słabością ciało. Z tego też powodu poeta podkreśla, że celem dążeń istoty ludzkiej powinna być miłość do Boga. Tylko ona stanowi coś niepodważalnego, wiecznego.

Oświecenie

Laura i Filon, Franciszek Karpiński

Sentymentalna sielanka, o konwencjonalnym charakterze, ukazuje uczucie łączące tytułowych bohaterów. Zaakcentowane zostają przede wszystkim przeżycia bohaterki, która niesłusznie obwinia swego partnera o zdradę. Laura odczuwa gniew, zazdrość, wątpliwości, jednak utwór kończy się w optymistyczny sposób – pogodzeniem zwaśnionych kochanków.

Hymn do miłości ojczyzny, Ignacy Krasicki

Dzieło autorstwa Krasickiego ma przede wszystkim patriotyczny wymiar. Miłość do ojczyzny to bowiem jedna z najważniejszych wartości, dzięki której obywatel z dumą i radością znosi jakiekolwiek cierpienia. Można dostrzec sakralizację tego uczucia, ponieważ określone zostaje ono mianem „świętego”.

Romantyzm

Romantyczność, Adam Mickiewicz

Zgodnie z romantyczną koncepcją miłości uczucie Karusi i Jasieńka ma niezwykle silny charakter, ponieważ pokonuje nawet śmierć. Wrażliwość bohaterki oraz jej przywiązanie do wybranka pozwalają dziewczynie na przekroczenie granicy między światem doczesnym a nadprzyrodzonym.

Rozłączenie, Juliusz Słowacki

Podmiot liryczny, mimo rozłąki, nie zapomina o adresatce swej wypowiedzi. Tęsknota sprawia, że zastanawia się nad tym, co się z nią dzieje, jak spędza czas. Doskonale rozumie przy tym cierpienie kobiety. Choć nigdy się nie zobaczą, zawsze będą o sobie pamiętać.

Pozytywizm

Potop, Henryk Sienkiewicz

Miłość łącząca Oleńkę i Kmicia stanowi jeden z głównych tematów powieści. Przede wszystkim przyczynia się ona do przemiany Andrzeja, który z awanturnika oraz zdrajcy staje się prawym obywatelem. Pod wpływem ukochanej mężczyzna zaczyna rozumieć swoje błędy, dąży do ich naprawienia i odzyskania ręki szlachcianki. Ta historia miłosna potwierdza także wierność i niezłomność literackiej pary.

Nad Niemnem, Eliza Orzeszkowa

Przykładem miłości matczynej w powieści jest bez wątpienia Andrzejowa Korczyńska, która po tragicznej śmierci męża wszystkie swe uczucia przelewa na syna, Zygmunta. Niestety, bezkrytyczny stosunek kobiety do bohatera, spełnianie jego wszystkich zachcianek przynoszą negatywne skutki. Zygmunt wyrasta na kosmopolitę, egoistę – nie liczy się z tym, co było ważne dla jego ojca.

Młoda Polska

Chłopi, Władysław Reymont

Jagna zostaje ukazana jako osoba bardzo kochliwa, ulegająca swym instynktom. Nie wykazuje typowego dla chłopów zainteresowania gospodarstwem czy rolą, lecz zamiast tego chętnie wdaje się w romanse, czego nie zmienia nawet małżeństwo z Boryną, ponadto obdarza Jasia platonicznym uczuciem. Ta zmysłowość ostatecznie prowadzi do wykluczenia Jagny.

Lubię, kiedy kobieta…,  Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Dzieło młodopolskiego poety stanowi pochwałę miłości fizycznej. Podmiot liryczny z fascynacją obserwuje kobietę, która staje się źródłem przyjemności oraz zmysłowych doznań. Akt ten jest ważny dla mówiącego, ponieważ dzięki niemu może oderwać się od rzeczywistości i osiągnąć stan nirwany.

XX-lecie międzywojenne

Granica, Zofia Nałkowska

Wątek miłości dotyczy szczególnie relacji Zenona z innymi kobietami. Bohater ten pragnie postępować inaczej niż jego niemoralny ojciec, jednak ostatecznie powiela te wzorce. Chociaż zabiega o Elżbietę, romansuje także z Justyną. Nie rozumie jednak, że to, co dla niego jest zabawą, Bogutówna postrzega w poważny sposób. Można więc powiedzieć, iż bohater kocha przede wszystkim siebie i troszczy się wyłącznie o spełnianie własnych potrzeb.

Miłość (Nie wi­dzia­łam cię już od mie­sią­ca), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Miłość to silne uczucie, które zdaje się być niezbędne do życia – niczym powietrze. Podmiot liryczny cierpi z powodu rozłąki, odczuwa smutek i pewną obojętność, jednak odkrywa swoisty paradoks. Mimo braku tego uczucia okazuje się, że możliwe jest dalsze życie.

Wojna i okupacja

Niebo złote ci otworzę, Krzysztof Kamil Baczyński

Utwór ten wyraża czułość podmiotu lirycznego względem odbiorcy. Mówiący wyraża chęć przemienienia rzeczywistości w piękną i magiczną krainę. Świadczy to o miłości, potrzebie zapewnienia jej bezpieczeństwa oraz piękna. Sielankowa wizja została jednak zakłócona przez wojenne doświadczenia – wpływają one na przeżycia oraz psychikę mówiącego.

Bagnet na broń, Władysław Broniewski

W wierszu obecny jest motyw miłości do ojczyzny. Podmiot liryczny wzywa odbiorców do tego, aby – w sytuacji zagrożenia – walczyć za kraj, nie poddawać się najeźdźcy. Uznaje to za moralny obowiązek, który należy spełnić bez wahania. Z tego też powodu śmierć nie budzi obaw, ale staje się dowodem absolutnego poświęcenia.

Motyw literacki: ojczyzna (czytaj)

Współczesność

Jestem Julią, Halina Poświatowska

Miłość jest uczuciem, które zmienia człowieka, prowadzi do jego rozdrażnienia. Jej strata wyzwala cierpienie porzuconej osoby, ponieważ nie może odzyskać spokoju po odejściu ukochanego człowieka. Tym samym upodabnia się do Julii Szekspira – łączy je ból wywołany nieszczęśliwą miłością oraz wspólnota doświadczeń.

Nie rozdzielaj, Jan Twardowski

Samotność oraz miłość to zjawiska uzupełniające się. Tylko razem zyskują sens i przynoszą prawdę. Są ponadczasowe, o czym świadczy to, iż towarzyszyły także Matce Bożej, która była świadkiem męki swego Syna. Trzeba więc zaakceptować ich naturę.

Teksty kultury

Literatura

• Sekretne życie pszczół, Sue Monk Kidd
• Normalni ludzie, Sally Rooney
• Przeminęło z wiatrem, Margaret Mitchell
• Emma, Jane Austen

Film

• La La Land, reż. Damien Chazelle
• Zakochany bez pamięci, reż. Michel Gondry
• Ból i blask, reż. Pedro Almodóvar
• Titanic, reż. James Cameron

Malarstwo

• Pocałunek, Gustav Klimt
• Pocałunek, Francesco Hayez
• Żydowska narzeczona, Rembrandt
• Macierzyństwo, Stanisław Wyspiański