Interpretacja tekstu literackiego

Interpretacja tekstu literackiego spędza sen z powiek niejednemu uczniowi, zwłaszcza na poziomie szkoły ponadpodstawowej. Tak naprawdę nie jest trudna, jeśli tylko pamięta się o kilku istotnych elementach. Dowiedz się, o jakie elementy chodzi i naucz się pisać poprawnie interpretację poezji oraz prozy.

Czym jest interpretacja tekstu?

Interpretacja utworu to nic innego, jak przedstawienie własnego pomysłu na  odczytanie tekstu. Oczywiście musi on być mocno umocowany w treści. Tak naprawdę sposób interpretacji jest narzucony przez tekst – należy go analizować jedynie w takim zakresie, jaki jest konieczny do udowodnienia postawionej tezy interpretacyjnej. Teza może być z góry narzucona w poleceniu bądź należy ją sformułować samodzielnie. Interpretacja może zawierać elementy analizy, a więc opisu konstrukcji utworu (struktura tekstu, układ rymów, środki językowe).

Interpretacja poezji

Na co należy zwrócić uwagę podczas interpretacji poezji?

• Tytuł – zazwyczaj pomaga w interpretacji, ponieważ może wskazywać na ogólny sens utworu lub jego gatunek. Nie można również zapominać o zamieszczonej pod wierszem dacie i miejscu powstania, jeśli takie informacje zostały uwzględnione. Ważne są również przypisy, które tłumaczą trudne słowa bądź przybliżają kontekst historyczny. 
• Gatunek – np. hymn, oda, tren, fraszka, pieśń, psalm.
• Tematyka – np. liryka miłosna, patriotyczna, żałobna, refleksyjno-filozoficzna, autotematyczna.
• Osoba mówiąca – kreacja „ja” lirycznego (kto mówi?): w jaki sposób się ujawnia, w czyim imieniu się wypowiada, jakie emocje pokazuje, jak się zachowuje.
• Adresat wypowiedzi – „ty” liryczne (do kogo mówi?): kim jest osoba, do której jest adresowana wypowiedź liryczna, co można na jej temat powiedzieć (emocje, zachowanie, stosunek do nadawcy).
• Sytuacja liryczna – okoliczności wypowiedzi podmiotu mówiącego (np. wyznanie miłosne, modlitwa, rozmowa) oraz ich znaczenie dla treści utworu.
• Ukształtowanie wypowiedzi – organizacja wypowiedzi (np. monolog, dialog, wyznanie), rodzaj liryki (np. bezpośrednia, pośrednia, wyznania, opisowa), język wypowiedzi (np. charakterystyczne cechy używanego języka, frazeologizmy, neologizmy, archaizmy).
• Kompozycja utworu – budowa strof, wersów, rymów.
• Środki stylistyczne – ich rodzaje oraz funkcje. 
• Alegorie i symbole oraz ich wpływ na treść utworu.
• Konteksty interpretacyjne – odniesienia istotne dla właściwej interpretacji, np. kontekst biograficzny, historycznoliteracki, filozoficzny; odwołania do innych epok, mitologii, Biblii.

Konteksty interpretacyjne

• literacki  – te same motywy, tematy, problemy występujące w innych utworach,
• biograficzny – biografia autora, jeśli ma związek z tekstem, 
• historyczny – wydarzenia historyczne odnoszące się do utworu, 
• filozoficzny – koncepcja filozoficzna prezentowana w utworze, 
• historycznoliteracki – światopogląd epoki, w której powstał utwór, funkcjonowanie motywów w danej epoce, 
• kulturowy – tradycja kulturowa, pozaliterackie teksty kultury, np. film, plakat, obraz, rzeźba.

Interpretacja prozy

Na co należy zwrócić uwagę podczas interpretacji prozy?

• Tytuł – zazwyczaj pomaga w interpretacji, ponieważ może wskazywać na ogólny sens utworu lub jego gatunek. Warto zwrócić uwagę także na zamieszczone pod utworem informacje dodatkowe, np. data i miejsce powstania oraz przypisy, które tłumaczą trudne słowa bądź przybliżają kontekst historyczny. 
• Gatunek – np. powieść realistyczna, pamiętnik, nowela.
• Tematyka, problematyka – np. obyczajowa, historyczna, biograficzna.
• Narrator – pierwszoosobowy, trzecioosobowy; świadek wydarzeń, zewnętrzny obserwator itd.
• Sytuacja narracyjna – okoliczności wypowiedzi, obecność adresata.
• Ukształtowanie wypowiedzi – organizacja wypowiedzi (np. monolog, dialog, wyznanie), język wypowiedzi (np. charakterystyczne cechy używanego języka, frazeologizmy, neologizmy, archaizmy).
• Świat przedstawiony – bohaterowie, czas akcji, miejsce akcji, przebieg wydarzeń. 
• Środki stylistyczne – ich rodzaje oraz funkcje. 
• Alegorie i symbole oraz ich wpływ na treść tekstu.
• Konteksty interpretacyjne – odniesienia istotne dla właściwej interpretacji, np. kontekst biograficzny, historycznoliteracki, filozoficzny.

Ryc. 1. Interpretacja tekstu literackiego – najważniejsze informacje

Schemat interpretacji tekstu

Interpretacja tekstu, podobnie jak każda dłuższa wypowiedź, powinna mieć trójdzielną kompozycję, a więc składać się ze wstępu (max. 2 akapity), rozwinięcia i zakończenia (1 akapit). Analizę tworzymy pod kątem tezy – nie musi zawierać wszystkich wymienionych wyżej elementów! Wypracowanie będzie miało formę podobną do rozprawki.

Wstęp:

• ogólna refleksja na temat problematyki utworu,
• teza interpretacyjna.

Rozwinięcie:

• interpretacja pod kątem tezy (co najmniej 2 argumenty + przykłady),
• konteksty interpretacyjne (argumenty + przykłady).

Zakończenie:

• podsumowanie,
• wnioski końcowe.

Ważne wskazówki

• Przeczytaj uważnie polecenie i zanalizuj go. Może ono zawierać gotową tezę lub pozwalać na wybór dowolnej koncepcji interpretacyjnej. Pamiętaj, że dowolność jest tutaj ograniczona do treści utworu – każda myśl musi mieć uzasadnienie w tekście.
• Interpretuj wiersz tylko pod kątem przyjętej tezy.
• Jeśli teza nie jest postawiona w poleceniu, sformułuj ją dopiero po szczegółowej analizie tekstu. Porządek pozwolą zachować Ci notatki.
• Stwórz plan wypowiedzi w brudnopisie wraz z argumentacją i przykładami.
• Każdy argument przytaczaj w nowym akapicie.
• Cytuj wiernie, zaznaczaj cytacje za pomocą cudzysłowu.
• Unikaj błędów rzeczowych (np. dotyczących epoki, faktów z życia autora czy treści lektury obowiązkowej). Taki błąd może zdyskwalifikować Twoje wypracowanie. Jeśli nie jesteś czegoś pewien, nie pisz tego.
• Dbaj o spójność wypowiedzi, a więc stosuj słownictwo łączące poszczególne części wypracowania, np. przykładem tego jest….; nie można zapominać, że…; można zwrócić uwagę na…. (Inne przykłady słownictwa dbającego o spójność rozprawki znajdziesz tutaj: Wypowiedź argumentacyjna, czyli rozprawka).
• Sprawdź poprawność wypowiedzi pod kątem ortograficznym i stylistycznym (możesz korzystać ze słownika).
• Pisz czytelnie!