Rewolucja angielska

Wiele się mówi, że to Francuzi jako pierwsi wywołali rewolucję, która przyczyniła się do obalenia ówcześnie panującego monarchy. Otóż nie jest to do końca prawdą. Dużo wcześniej zrobili to Anglicy. Wyobraźcie sobie, że przez kilka lat w Anglii nie było króla, a sam kraj pozostawał republiką. O tych wydarzeniach i towarzyszących im okolicznościach jest ten artykuł.

Rewolucja angielska – geneza

Po bezpotomnej śmierci królowej Elżbiety I tron przejął ówczesny król Szkocji Jakub I, pochodzący z dynastii Stuartów. W odróżnieniu od swojej poprzedniczki nowy król dążył do wzmocnienia pozycji monarchy względem parlamentu. W 1625 r. po śmierci Jakuba tron odziedziczył jego syn Karol, który kontynuował rozpoczęte przez ojca działania na rzecz rozbudowy swojego autorytetu. Celem władcy było stworzenie w Anglii monarchii absolutnej na wzór francuski. Wpłynęło to dość mocno na środowisko szlacheckie, które nie chciało ograniczenia swoich praw politycznych.

Król panuje, ale nie rządzi, czyli jak funkcjonuje monarchia parlamentarna (czytaj)

Ryc. 1.i 2. Król Anglii Jakub I Stuart

W latach 1629-1640 nastał czas jedenastoletniej tyranii, w czasie której Karol I Stuart rządził bez parlamentu. Nie porozumiewając się z obydwoma izbami, król wprowadził podatki, co wywołało oburzenie ogółu poddanych.

Prowadzona przez Karola I polityka religijna potęgowała niechęć wobec władcy. Nowy król wspierał katolików. W Kościele anglikańskim dochodziły do głosu środowiska radykalne, które domagały się przeprowadzenia zmian organizacyjnych. Jednym z nich byli purytanie. Głównym ich postulatem było oczyszczenie anglikanizmu z katolickich elementów.

Monarcha, dążąc do organizacji wyprawy przeciwko Szkotom w 1640 r., po raz pierwszy od bardzo dawna zwołał parlament. Obradował on wyłącznie 4 tygodnie, stąd został nazwany Krótkim Parlamentem. Zakończył się rozwiązaniem Izby Gmin.

W listopadzie tego samego roku wznowiono obrady parlamentu, który zakończył się formalnie dopiero w 1653 r. Ze względu na długość jego trwania zyskał nazwę Długiego Parlamentu.

Podczas obrad grono przeciwników króla, na czele których stali John Pym i Oliver Cromwell, uchwaliło w 1641 r. tzw. Wielką Remonstrację. Była to lista skarg skierowana do monarchy. Zawierała krytykę rządów Karola I. W 1642 r. Karol podjął decyzję o aresztowaniu najważniejszych przywódców opozycji. Akcja nie powiodła się, lecz doprowadziła do wybuchu zbrojnego konfliktu wewnętrznego.

Przebieg rewolucji

Rewolucja angielska trwała w latach 1642-1651. Jej przebieg dzielił się na wiele etapów, podczas których siły królewskie wspierane przez angielską arystokrację ścierały się z oddziałami zorganizowanymi przez parlament.

Wojna domowa (1642-1649)

W odpowiedzi na podjętą przez króla próbę aresztowania buntowników wybuchło powstanie antykrólewskie, które zmusiło Karola I do ucieczki z Londynu. Na czele przeciwników monarchy stanął Oliver Cromwell, który w 1645 r. stworzył Armię Nowego Wzoru. Jej skuteczność w walce z siłami królewskimi była widoczna m.in. podczas bitwy pod Naseby.

W 1648 r. z inicjatywy Cromwella przeprowadzono zamach stanu. Wówczas część osób obradujących podczas Długiego Parlamentu została wyprowadzona. Szacuje się, że usunięto ok. 230 posłów, którzy sprzyjali królowi. Nowy parlament nazwano Parlamentem Kadłubowym.

Parlament zdecydował postawić króla w stan oskarżenia. Ostatecznie na początku 1649 r. król Karol I został skazany na śmierć za zdradę stanu. W akcie oskarżenia zarzucano monarsze łamanie prawa, doprowadzenie do wybuchu wojny domowej oraz tyranię. 30 stycznia 1649 r. Karol I Stuart został ścięty, a państwo ogłoszono republiką.

Ryc. 3. Moment wykonania wyroku śmierci wydanego na Karola I. Zgodnie z procedurą monarcha został ścięty.

Republika Angielska i Protektorat Cromwella (1649-1658)

Okres republikański trwał zaledwie 4 lata. Do najważniejszych wydarzeń, które miały miejsce w tym czasie, należy wydanie Aktu Nawigacyjnego. Zezwalał on na import towarów do Anglii jedynie na statkach pod banderą angielską lub banderą kraju, z którego pochodził dany towar.

Ryc. 4. Oliver Cromwell (1599-1658

W 1653 r. Oliver Cromwell na czele swojej armii dokonał przewrotu, który przyczynił się do wprowadzenia dyktatury wojskowej. Głową państwa został sam Cromwell, który przyjął tytuł lorda protektora. Rządził przy pomocy powołanej przez siebie Rady Stanu. Parlament Kadłubowy został rozwiązany, a w jego miejsce powstał nowy – pod kuratelą armii. Rządy Cromwella charakteryzowały się silnymi wpływami wojskowych, którzy objęli najważniejsze funkcje w państwie.

Restauracja Stuartów (1660-1688)

Wraz ze śmiercią Cromwella nastał kres protektoratu. W 1658 r. władzę po swoim ojcu przejął Richard Cromwell. Niestety okazało się, że nie miał on umiejętności przywódczych, które umożliwiłyby mu utrzymanie rządów. Społeczeństwo zdecydowało o przywróceniu dynastii Stuartów na tron.

W 1660 r. odbyła się koronacja Karola II Stuarta. Nowy król zobowiązał się do powstrzymania od prześladowania opozycji, wdrażania absolutyzmu oraz zapewnienia własności ziemskiej nabytej w czasie rewolucji. Karol nie zamierzał trzymać się złożonych obietnic. Niedługo po objęciu tronu zaczął represjonować opozycjonistów. Napięte stosunki z angielskim parlamentem przyczyniły się do uchwalenia w 1679 r. Habeas Corpus Act. Celem tego dokumentu było zapewnienie nietykalności osobistej.

Ryc. 5. Król Anglii Karol II 

Po śmierci Karola II w 1685 r. tron po nim odziedziczył jego brat Jakub II. W ślad za swoim poprzednikiem monarcha zamierzał podtrzymywać starania zmierzające do wprowadzenia władzy absolutnej. W swojej polityce Jakub II poszedł jednak o krok dalej, ponieważ jako katolik oparł swoje rządy na grupie takich wyznawców. Ponadto uchylił Habeas Corpus Act.

Ryc. 6. Król Anglii Jakub II

Działania podjęte przez Jakuba wywołały w 1688 r. tzw. chwalebną rewolucję, która zakończyła okres rządów Stuartów na tronie angielskim.

Rewolucja chwalebna

Ostatnim etapem rewolucji angielskiej była tzw. chwalebna rewolucja. Miała miejsce w latach 1688-1689. Był to przewrót bezkrwawy, który doprowadził do obalenia króla Jakuba II Stuarta.

Szukając porozumienia z królem, parlament poprosił o pomoc najstarszą córkę Jakuba II Marię, która była żoną namiestnika Republiki Zjednoczonych Prowincji Wilhelma Orańskiego. Na wieść o spotkaniu król angielski opuścił Londyn i wyjechał do Francji. Wydarzenie to uznano za akt abdykacji.

W 1689 r. na króla wybrano Wilhelma Orańskiego, który zaprzysiągł Deklarację praw.

Postanowienia zawarte w Deklaracji praw:

• ograniczono władzę panującego monarchy na rzecz uprawnień parlamentu;
• angielski parlament miał być odtąd zwoływany regularnie;
• bez zgody parlamentu zakazano tworzenia stałych armii w czasie pokoju;
• wprowadzono swobodny wybór członków parlamentu;
• król nie mógł wykonywać prawa suspensy, czyli zawieszenia obowiązującego prawa;
• król nie miał prawa nakładać podatków bez zgody parlamentu.

Ryc. 7. Król Anglii Wilhelm III Orański

W wyniku chwalebnej rewolucji ukształtował się nowy ustrój, czyli monarchia parlamentarna. Funkcjonuje on w Wielkiej Brytanii aż do czasów współczesnych.

Rewolucja angielska – skutki

Rewolucja angielska przyczyniła się do wielu przemian ustrojowych. Wśród nich najważniejsze są:

• Wprowadzenie w Anglii monarchii parlamentarnej.
• Umocnienie zasady „Król panuje, lecz nie rządzi”.
• Dojście do władzy w Anglii nowej dynastii zapoczątkowanej przez Wilhelma Orańskiego.
• Wzmocnienie wpływu Anglii na Szkocję i Irlandię.

Materiały źródłowe