Skip to content

Król panuje, ale nie rządzi, czyli jak funkcjonuje monarchia parlamentarna

W artykule

Zastanawialiście się może, dlaczego współcześni królowie nie mają tak wielkiej władzy, jak na przykład władcy w średniowieczu? Ich pozycja wynika z przyjętego w państwie ustroju monarchii parlamentarnej, którego naczelną zasadą stało się wspomniane w tytule zdanie: „Król panuje, lecz nie rządzi”. Jak to się stało, że nagle rola królów została tak bardzo ograniczona i jakie kompetencje przysługują im współcześnie? Na te i inne pytania związane z monarchią parlamentarną znajdziecie odpowiedź w artykule. 

Geneza monarchii parlamentarnej

Początki ustroju monarchii parlamentarnej wiążą się z wydarzeniami w Anglii jeszcze w czasach średniowiecznych, gdy zaczęły tworzyć się pierwsze reprezentacje stanowe, które  z czasem przekształciły się w parlament. Nowy organ państwowy, w którego skład wchodzili możni i duchowieństwo, podejmował decyzje w zakresie wysokości podatków oraz uchwalania nowych praw.

Ciekawostka
W Wielkiej Brytanii funkcjonuje dwuizbowy parlament Izba Lordów i Izba Gmin. Izba Lordów to wyższa izba parlamentu angielskiego Zasiadają w niej lordowie świeccy i duchowni. W Izbie Gmin zasiadają zaś deputowani wybierani w wyborach powszechnych.

Ryc. 1. Od XIII w. angielski parlament obraduje w Pałacu Westminsterskim

W XVII w. pod wpływem działań absolutystycznych króla angielskiego wybuchła rewolucja angielska. Ścierające się ze sobą siły parlamentu i siły królewskie znacząco wpłynęły na powstanie monarchii parlamentarnej. Jednym z etapów zmian była tzw. rewolucja chwalebna, do której doszło w latach 1688-1689. Wówczas zdecydowano o przekazaniu tronu angielskiego namiestnikowi Republiki Zjednoczonych Prowincji Wilhelmowi III Orańskiemu oraz uchwalono akty, które określiły rolę króla i parlamentu w państwie.

Rewolucja angielska (czytaj)

Absolutyzm to forma rządów występująca w Europie w XVII i XVIII w., w której panujący władca skupia w swym ręku całą władzę – mianuje i odwołuje urzędników, ustanawia i zmienia prawa, zarządza sądownictwem oraz wymiarem sprawiedliwości. Ideę absolutyzmu doskonale obrazuje powiedzenie króla Francji Ludwika XIV: L’etat c’est moi – „Państwo to ja”.

Na mocy uchwalonej  w 1689 r. Deklaracji Praw (ang. Bill of Rights) kompetencje króla w zakresie ustawodawstwa zostały ograniczone. Król nie mógł zawieszać ustaw ani wyłączać osób spod ich obowiązywania. Faktyczna władza w państwie miała należeć do parlamentu. Wobec władcy zastosowano zaś zasadę „Król rządzi, lecz nie panuje”, która oznaczała, że władca pełni funkcję wyłącznie reprezentacyjną.

Ciekawostka
Po łacinie sentencja „Król rządzi, lecz nie panuje” brzmi: Rex regnat, sed non gubernat.

W myśl zasady „Król rządzi, lecz nie panuje” do kompetencji władcy należało m.in.:

  • ogłaszanie ustaw uchwalonych przez parlament,
  • pośredniczenie w konfliktach międzynarodowych,
  • reprezentowanie kraju na zewnątrz,
  • pełnienie funkcji dowództwa Sił Zbrojnych,
  • nadawanie tytułów szlacheckich,
  • głos doradczy w sprawach ustawodawczych i wykonawczych,
  • zgłaszanie weta.

Monarchia parlamentarna – cechy

Wprowadzony pod koniec XVII w. w Anglii ustrój monarchii parlamentarnej charakteryzował się takimi cechami, jak:

  • Król jest dożywotnio głową państwa.
  • Po śmierci króla tron przejmuje następca pochodzący z tej samej dynastii. 
  • Kompetencje króla są ograniczone do funkcji reprezentacyjnej.
  • Kompetencje ustawodawcze należą do parlamentu wybieranego w wyborach powszechnych.
  • Władza wykonawcza należy do rządu powołanego przez parlament. 
  • Władza sądownicza jest niezależna od parlamentu i króla.

Przykłady krajów o ustroju monarchii parlamentarnej

Najważniejszym przykładem kraju, w którym panuje ustrój monarchii parlamentarnej jest Wielka Brytania

W innych krajach, gdzie funkcjonuje urząd króla, system rządów opiera się na konstytucji, stąd ustrój taki nazywany jest monarchią konstytucyjną. Monarcha wówczas wykonuje wszystkie obowiązki zgodnie z ustawą zasadniczą.

Do krajów europejskich, gdzie funkcjonuje ustrój monarchii konstytucyjnej, należą:

  • Andora,
  • Hiszpania,
  • Holandia,
  • Belgia,
  • Dania,
  • Norwegia,
  • Szwecja.

Utrwal wiedzę

Poniżej znajdują się zadania wraz z odpowiedziami, do rozwiązania których wykorzystano wiedzę zaprezentowaną w tym artykule.

Zadanie 1. Zadanie 2.

Materiały źródłowe

Informacje

1. Gebethner S., System polityczny Wielkiej Brytanii, Warszawa 1973.
2. Klein E., Historia ustroju Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych Ameryki od XVI do końca XX wieku, Wrocław 1998.
3. Mikuli P., Zasada podziału władz a ustrój brytyjski, Warszawa 2006.

Ilustracje

[Ryc. 1.] https://pixabay.com/pl/photos/londyn-brytyjski-parlament-big-ben-1053695/