Król panuje, ale nie rządzi, czyli jak funkcjonuje monarchia parlamentarna

Zastanawialiście się może, dlaczego współcześni królowie nie mają tak wielkiej władzy, jak na przykład władcy w średniowieczu? Ich pozycja wynika z przyjętego w państwie ustroju monarchii parlamentarnej, którego naczelną zasadą stało się wspomniane w tytule zdanie: „Król panuje, lecz nie rządzi”. Jak to się stało, że nagle rola królów została tak bardzo ograniczona i jakie kompetencje przysługują im współcześnie? Na te i inne pytania związane z monarchią parlamentarną znajdziecie odpowiedź w artykule. 

Geneza monarchii parlamentarnej

Początki ustroju monarchii parlamentarnej wiążą się z wydarzeniami w Anglii jeszcze w czasach średniowiecznych, gdy zaczęły tworzyć się pierwsze reprezentacje stanowe, które  z czasem przekształciły się w parlament. Nowy organ państwowy, w którego skład wchodzili możni i duchowieństwo, podejmował decyzje w zakresie wysokości podatków oraz uchwalania nowych praw.

Ryc. 1. Od XIII w. angielski parlament obraduje w Pałacu Westminsterskim

W XVII w. pod wpływem działań absolutystycznych króla angielskiego wybuchła rewolucja angielska. Ścierające się ze sobą siły parlamentu i siły królewskie znacząco wpłynęły na powstanie monarchii parlamentarnej. Jednym z etapów zmian była tzw. rewolucja chwalebna, do której doszło w latach 1688-1689. Wówczas zdecydowano o przekazaniu tronu angielskiego namiestnikowi Republiki Zjednoczonych Prowincji Wilhelmowi III Orańskiemu oraz uchwalono akty, które określiły rolę króla i parlamentu w państwie.

Rewolucja angielska (czytaj)

Na mocy uchwalonej  w 1689 r. Deklaracji Praw (ang. Bill of Rights) kompetencje króla w zakresie ustawodawstwa zostały ograniczone. Król nie mógł zawieszać ustaw ani wyłączać osób spod ich obowiązywania. Faktyczna władza w państwie miała należeć do parlamentu. Wobec władcy zastosowano zaś zasadę „Król rządzi, lecz nie panuje”, która oznaczała, że władca pełni funkcję wyłącznie reprezentacyjną.

W myśl zasady „Król rządzi, lecz nie panuje” do kompetencji władcy należało m.in.:

• ogłaszanie ustaw uchwalonych przez parlament,
• pośredniczenie w konfliktach międzynarodowych,
• reprezentowanie kraju na zewnątrz,
• pełnienie funkcji dowództwa Sił Zbrojnych,
• nadawanie tytułów szlacheckich,
• głos doradczy w sprawach ustawodawczych i wykonawczych,
• zgłaszanie weta.

Monarchia parlamentarna – cechy

Wprowadzony pod koniec XVII w. w Anglii ustrój monarchii parlamentarnej charakteryzował się takimi cechami, jak:

• Król jest dożywotnio głową państwa.
• Po śmierci króla tron przejmuje następca pochodzący z tej samej dynastii. 
• Kompetencje króla są ograniczone do funkcji reprezentacyjnej.
• Kompetencje ustawodawcze należą do parlamentu wybieranego w wyborach powszechnych.
• Władza wykonawcza należy do rządu powołanego przez parlament. 
• Władza sądownicza jest niezależna od parlamentu i króla.

Przykłady krajów o ustroju monarchii parlamentarnej

Najważniejszym przykładem kraju, w którym panuje ustrój monarchii parlamentarnej jest Wielka Brytania. 

W innych krajach, gdzie funkcjonuje urząd króla, system rządów opiera się na konstytucji, stąd ustrój taki nazywany jest monarchią konstytucyjną. Monarcha wówczas wykonuje wszystkie obowiązki zgodnie z ustawą zasadniczą.

Do krajów europejskich, gdzie funkcjonuje ustrój monarchii konstytucyjnej, należą:

• Andora,
• Hiszpania,
• Holandia,
• Belgia,
• Dania,
• Norwegia,
• Szwecja.

Materiały źródłowe