Konferencja paryska, traktat wersalski, konferencja w Waszyngtonie

11 listopada 1918 r. w Compiègne podpisano zawieszenie broni, tym samym doszło do zakończenia I wojny światowej. Konieczne było uporządkowanie sytuacji politycznej oraz militarnej na arenie międzynarodowej. W tym celu zwołano konferencję paryską (18 stycznia 1919 r. – 21 stycznia 1920 r.) oraz podpisano traktat wersalski (28 czerwca 1919 r.). Porządek wersalski kształtowały także traktaty zawarte z sojusznikami II Rzeszy. Ostatnie  kwestie sporne rozstrzygnięto podczas konferencji w Waszyngtonie (12 listopada 1921 r. – 6 lutego 1922 r.).

Konferencja paryska

Przyczyny zorganizowania konferencji:

• zakończenie działań zbrojnych w ramach I wojny światowej, 
• podpisanie zawieszenia broni 11 listopada 1918 r. przez Niemcy, 
• konieczność uregulowania stosunków międzynarodowych po I wojnie światowej,
• usankcjonowanie zmian terytorialnych i politycznych na świecie, 
• zrealizowanie wizji prezydenta USA Woodrowa Wilsona o uporządkowaniu powojennego świata, 
• dążenie do ustabilizowania sytuacji w świecie. 

Uczestnicy konferencji:

• przedstawiciele 27 państw oraz ich sprzymierzeńcy,  
• do udziału w obradach nie dopuszczono Rosji oraz przedstawicieli państw pokonanych, 
• obradami kierowała Rada Najwyższa – USA + Wielka Brytania + Francja + Włochy + Japonia; decyzje podejmowano obligatoryjnie,
• największy wpływ odgrywała Wielka Trójka – prezydent USA Thomas Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George, premier Francji Georges Clemenceau.

Ryc. 1. Thomas Woodrow Wilson

Ryc. 2. David Lloyd George

Ryc. 3. Georges Clemenceau

Dlaczego Rosja nie wzięła udziału w konferencji?

• Rosja zawarła separatystyczny pokój z państwami centralnymi (traktat brzeski z 3 marca 1918 r.), co zostało uznane przez jej sojuszników za zdradę,
• zachodni przywódcy nie chcieli, by władza bolszewików umocniła się,
• przyjazd reprezentantów bolszewickiej Rosji na konferencję oznaczałby, że mają oni poparcie państw Europy Zachodniej, 
• władza bolszewików radykalizowała się, co budziło obawy na Zachodzie.

Cele, do których dążyły państwa Rady Najwyższej:

• Stany Zjednoczone – dążyły do realizacji 14-punktowego orędzia prezydenta Wilsona, które pozwoliłoby na uniknięcie kolejnych wojen w przyszłości. 
• Wielka Brytania – wystarczyło jej, że Niemcy przegrały i przestały być konkurencją gospodarczą oraz militarną (zwłaszcza pod względem floty). Wielka Brytania obawiała się, że nadmierne osłabienie Niemiec doprowadzi do zachwiania równowagi europejskiej zarówno pod względem polityki, jak i światowej ekonomii. 
• Francja – chciała jak najbardziej osłabić i upokorzyć Niemcy. 
• Włochy – straciły zainteresowanie konferencją, gdy okazało się, że nie otrzymają takich nabytków terytorialnych, jakie ich interesowały. 
• Japonia – nie była zainteresowana sprawami europejskimi.

Przyczyny i skutki I wojny światowej (czytaj)

Traktat wersalski

Tekst traktatu został przedstawiony delegacji niemieckiej 7 maja 1919 r. Niemcy mieli jednak liczne uwagi do zapisów, które wprowadzono dzięki naciskowi Wielkiej Brytanii. Mimo oburzenia, parlament niemiecki ostatecznie ratyfikował traktat wersalski.

Najważniejsze zapisy:

• Niemcy zostały uznane za winne wywołania I wojny światowej,
• cesarz niemiecki Wilhelm II oraz niemieccy dowódcy zostali oskarżeni o zbrodnie wojenne i nakazano wydanie ich sądom międzynarodowym (postulat niezrealizowany),
• obciążenie Niemiec reparacjami w wysokości 132 mld marek w złocie, 
• zakazanie Niemcom połączenia się z niemieckojęzyczną Austrią, 
• osłabienie Niemiec pod względem militarnym:
  • zdemilitaryzowanie obszaru Nadrenii,
  • redukowanie liczebności niemieckich sił zbrojnych do 100 tys. zawodowych żołnierzy wojsk lądowych i 15 tys. marynarki wojennej, 
  • pozbawienie wojska niemieckiego czołgów, samolotów i okrętów podwodnych,
  • znaczne ograniczenie liczby jednostek nawodnych, 
  • zniesienie obowiązku służby wojskowej, 

• II Rzesza poniosła straty terytorialne:
  • Alzacja i Lotaryngia (na rzecz Francji),
  • Eupen i Malmedy (na rzecz Belgii),
  • Zagłębie Saary (po 15 latach miał zostać przeprowadzony plebiscyt decydujący o przynależności tych ziem),
  • Północny Szlezwik (na rzecz Danii), 
  • Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, część Górnego Śląska, kilka gmin na Powiślu (na rzecz Polski), 
  • Gdańsk został przekształcony w Wolne Miasto znajdujące się pod kontrolą Ligi Narodów, 
  • rezygnacja z wszystkich kolonii.

Mały traktat wersalski

Mały traktat wersalki musiał zostać przyjęty przez nowopowstałe państwa, na których zamieszkiwał znaczny procent obywateli należących do mniejszości narodowych. Kraje te (m.in. Polska, Rumunia, Grecja) zobowiązywały się do przestrzegania swobód narodowościowych, a ich obywatele mieli możliwość odwoływania się do Ligi Narodów, jeśli uznaliby, że są dyskryminowani przez władze państwowe.

Czynniki destabilizujące ład wersalski:

• Niemcy i państwa pokonane postrzegały postanowienia konferencji paryskiej i traktat wersalski jako narzucony dyktat, 
• niezadowolenie z rozstrzygnięć konferencji, np. Włochy zawiedzione nikłymi zdobyczami terytorialnymi, 
• sprzeczność interesów między państwami, np. Francji i Wielkiej Brytanii wobec przyszłości Niemiec, 
• nieuporządkowanie granic w Europie Środkowo-Wschodniej, np. walka Polski o przebieg granic,
• rozwój militaryzmu w Japonii, 
• rodzące się nacjonalizmy, np. we Włoszech, w Niemczech, 
• wciąż żywe konflikty między państwami i narodami. 
• wzrost konkurencyjności gospodarek europejskich.

Rokowania pokojowe z byłymi sojusznikami II Rzeszy

Konferencja waszyngtońska  

Przyczyny zorganizowania konferencji:

• konieczność uregulowania kwestii zbrojeń morskich, 
• uzgodnienie polityki w kwestii spraw dalekowschodnich.

Uczestnicy konferencji: 

• Stany Zjednoczone (wiodąca rola),
• Chiny, 
• Japonia (wiodąca rola),
• Wielka Brytania (wiodąca rola),
• Francja,
• Belgia,
• Portugalia,
• Włochy, 
• Holandia.

Skutki konferencji – 3 traktaty:

1. Dotyczący polityki „otwartych drzwi” w Chinach. Traktat wprowadzał zasadę suwerenności tego państwa i likwidował dotychczasowe strefy wpływów. 
2. Dotyczący utrzymania statusu quo na Oceanie Spokojnym. 
3. Regulujący i ograniczający zbrojenia morskie (traktat waszyngtoński, „traktat pięciu”). Na podstawie traktatu waszyngtońskiego zablokowano na 15 lat rozwój jakościowy i ilościowy flot wojennych mocarstw. 

Ponadto Wielka Brytania, USA, Francja i Japonia zawarły „układ czterech” gwarantujący wzajemną pomoc w razie zagrożenia ich posiadłości na Pacyfiku.