Prawy do lewego i lewy do prawego, czyli rzecz o opcjach politycznych

Współcześnie w mediach pojawiają się liczne spory związane ze znaczącym podziałem sceny politycznej. Pewnie słyszeliście takie nazwy, jak „lewicowcy” czy „prawicowcy” lub w mniej neutralnej formie: „lewak” oraz „prawak”. Czy zastanawialiście się może, skąd te określenia się wzięły i co tak właściwie oznaczają? Poznajcie podstawowe opcje polityczne.

Opcje polityczne – geneza podziału

Wspomniane określenia ściśle wiążą się z tradycyjnym podziałem politycznym doktryn i partii, który wyróżnia ugrupowania lewicowe, prawicowe i centrowe, czyli główne opcje polityczne. Podział ten wywodzi się z Francji, gdzie w okresie rewolucji francuskiej doszło do silnego rozłamu społecznego związanego z postawą wobec zmian ustrojowych w tym państwie. 

W 1789 r. z inicjatywy króla Ludwika XVI zebrały się Stany Generalne, czyli zgromadzenie stanowe, które składało się z przedstawicieli arystokracji, duchowieństwa oraz tzw. stanu trzeciego (burżuazja, urzędnicy, chłopi). Zadaniem Stanów Generalnych miało być uchwalenie nowych podatków, niestety decyzja o rozdzieleniu obrad wzburzyła najbardziej obciążony fiskalnie stan trzeci, który mianował się Zgromadzeniem Narodowym.

Pod wpływem tych wydarzeń słabnący król Ludwik XVI wyraził zgodę na wspólne obrady. W ten sposób 9 lipca 1789 r. powstało Zgromadzenie Konstytucyjne zwane Konstytuantą, którego celem stało się uchwalenie konstytucji. 

Jak pokazała rzeczywistość, decyzja o kształcie nowej ustawy zasadniczej nie była łatwa. Obrady były bardzo burzliwe, a wśród polityków dominowały różnorodne wizje dotyczące kształtu nowego prawa. To właśnie wtedy powstał tradycyjny podział polityczny. Nazwa poszczególnych jego części wzięła się od zajmowanych miejsc w sali obrad.

Określenia związane z podziałem politycznym wiążą się z ręką marszałka, który przewodniczył obradom.

• Po jego prawej stronie zasiadali arystokraci i duchowni, którzy byli zwolennikami starego porządku. Podtrzymywali konieczność zachowania monarchii, podziału społecznego na stany oraz przywilejów stanowych. 
• W centrum sali obrad zasiedli politycy umiarkowani, którzy mieli poglądy zachowawcze. Wielu z nich opowiadało się za wprowadzeniem monarchii konstytucyjnej, choć znajdowali się tam również zwolennicy republiki.
• Po lewej stronie znajdowali się zaś zwolennicy zmian ustrojowych i społecznych. Domagali się równości społecznej oraz ograniczenia lub likwidacji funkcji króla w państwie. Część opowiadała się za monarchią konstytucyjną. Z kolei bardziej radykalny odłam dążył do stworzenia ustroju republikańskiego.

Systemy partyjne – wady i zalety (czytaj)

Współczesna charakterystyka opcji politycznych

Lewica

Dzisiejsze ugrupowania lewicowe w swoich programach opierają się nie tylko na postulatach rewolucjonistów francuskich, lecz również ideologów socjalistycznych i komunistycznych, którzy działali w  XIX i XX w.

Zwolennicy tej opcji podkreślają prymat równości, sprawiedliwości społecznej, a także postępu. Negują przywiązanie do tradycji i religii oraz afirmują postawy laickie. Odrzucają wizję nierówności społecznych jako zjawiska naturalnego. Ich celem jest stworzenie takiego systemu ustrojowo-prawnego, który umożliwiłby ich złagodzenie lub nawet całkowite zlikwidowanie. Z tego względu wiele partii lewicowych kładzie nacisk na rozwój systemów demokratycznych, takich jak system parlamentarny bądź parlamentarno-gabinetowy. 

W wymiarze polityczno-społecznym zwolennicy lewicy przyjmują wizję aktywnego uczestnictwa obywateli oraz instytucji państwowych w życiu społeczeństwa. W ramach wspierania równości w państwach lewicowych wprowadza się silnie rozbudowany system socjalny. Jego przejawem są choćby publiczna ochrona zdrowia, powszechny dostęp do edukacji czy różnorodne świadczenia socjalne, takie jak np. zapomogi, renty, zasiłki bądź inne dodatki przysługujące z racji spełnianych kryteriów. 

Polityka społeczna nastawiona jest na otwartość na nowe treści kulturowe oraz współpracę, dlatego w krajach, gdzie dominującą rolę odgrywają partie lewicowe, ogromne znaczenie przywiązuje się do zapewnienia praw wszelkim mniejszościom. W szczególności dotyczy to prawa do własnych przekonań i kultury.

Według lewicy aktywność państwa powinna występować również na płaszczyźnie gospodarczej. Kierując się interesem publicznym, działacze lewicowi postulują za wdrożeniem mechanizmów kontrolujących rynek. Celem takich działań jest uniknięcie monopolizacji rynku przez większych przedsiębiorców oraz równoczesne uzyskanie funduszy na realizację programów socjalnych. Z tym ostatnim wiąże się kwestia wysokich podatków.

Przykłady partii politycznych utożsamianych z poglądami lewicowymi:

• Partia Pracy (Wielka Brytania);
• Partia Socjalistyczna (Francja);
• SPD – Socjaldemokratyczna Partia Niemiec;
• Partia Demokratyczna (USA);
• Nowa Lewica (Polska);
• Lewica Razem (Polska);
• Partia Zieloni (Polska).

Prawica

Podobnie jak w czasach nowożytnych, ugrupowania prawicowe uchodzą za te wspierające tradycyjny porządek społeczny. Do myśli politycznych, które uważa się za nurty prawicowe należą: konserwatyzm, chrześcijańska demokracja, w aspekcie społecznym nacjonalizm, a w aspektach gospodarczych – również liberalizm.

Zwolennicy prawicy uważają za priorytety wolność, szacunek wobec tradycji, wartości chrześcijańskich oraz rodzimej kultury. Przywiązują także szczególną rolę do religii jako wyznacznika moralnego. 

W swoim programie ugrupowania prawicowe odwołują się często do silnej władzy wykonawczej reprezentowanej w ramach systemu prezydenckiego, półprezydenckiego bądź kanclerskiego. W odróżnieniu od lewicy prawica unika nadmiernego udziału państwa w życiu swoich obywateli. Stwarza prawo oraz struktury, których zadaniem jest ich obrona. Przyjmuje przy tym postawę państwa jako „stróża nocnego”.

W stosunku do społeczeństwa ugrupowania prawicowe popierają wizje bardziej konserwatywne, które wiążą się z postrzeganiem hierarchii społecznej za coś naturalnego oraz przywiązaniem do tradycji narodowej. Prawica patrzy na społeczeństwo jako zbiór jednostek.

Pod względem polityki gospodarczej prawica popiera idee wolnego rynku, co wskazuje, że politycy starają się zminimalizować swój udział w tym sektorze. Rządy w państwach prawicowych utrzymują niskie podatki oraz prowadzą ograniczoną politykę socjalną.

Przykłady partii politycznych utożsamianych z poglądami lewicowymi:

• Partia Konserwatywna (Wielka Brytania);
• Forza Italia (Włochy);
• Partia Republikańska (USA);
• Koalicja CDU-CSU (Niemcy);
• Ruch Narodowy (Polska);
• KORWiN (Polska).

Centrum

Cechą charakterystyczną ugrupowań centrowych jest to, że stanowią pewnego rodzaju równowagę pomiędzy skrajnościami reprezentowanymi przez prawicę i lewicę. Zwolennicy centrum wykazują się elastycznością oraz gotowością do przyznania racji jednym i drugim. W taki sposób można wyróżnić centroprawicę lub centrolewicę. Partie centrowe rzadko samodzielnie sprawują rządy. Zdecydowanie częściej wchodzą w skład koalicji z partiami o bardziej zdecydowanych programach. 

Różnice w poglądach partii centrowych:

Tab. 1. Poglądy partii centrowych – różnice

Problemy z podziałem

W dzisiejszych czasach przedstawiony podział na opcje polityczne jest niezwykle trudny do zastosowania w odniesieniu do współczesnej sceny politycznej wielu krajów. Wynika to z tego, że znacząca część partii politycznych nie posiada jednolitego programu, który mógłby być w pełni nazwany prawicowym bądź lewicowym. Pod tym względem bardziej odpowiednie byłoby sklasyfikowanie poszczególnych elementów programu niż całości. W ten sposób partie nie chcą ograniczać możliwości rozszerzenia grona swoich wyborców. 

Oprócz zróżnicowania programowego problem nastręczają również sprawy związane ze zwolennikami liberalizmu i nacjonalizmu. W zależności od potrzeb uchodzą one za element prawicowy lub lewicowy. 

Liberałowie

Ze względu na opowiadanie się za wolnym rynkiem i ograniczonym wpływem państwa, liberałów można zakwalifikować do nurtu prawicowego. Jednak aspekt społeczny liberalizmu, zrywający z tradycją w imię wolności jednostki, może również zostać uznany za pogląd lewicowy.

Narodowcy

Uznają wyższość interesu narodowego nad interesem jednostki, co wskazuje na ich lewicowe cechy. Z kolei podkreślanie wagi tradycji wiąże się już z obozem przeciwnym.

Poniżej przedstawiamy podstawowe opcje polityczne oraz ich charakterystyczne cechy:

Tab. 2. Charakterystyczne cechy lewicy i prawicy

Materiały źródłowe