W artykule
System partyjny to układ sceny politycznej danego państwa. Szczególnie istotny jest w ustrojach demokratycznych, gdzie ważną rolę odgrywa parlament. W jego składzie znajdują się przedstawiciele różnych ugrupowań politycznych. Przyjrzyjmy się, w jaki sposób może kształtować się rozmieszczenie sił w tej instytucji i jakie mogą wynikać z tego konsekwencje.
Zanim przejdziemy do omawiania systemów partyjnych dowiedzmy się najpierw, czym właściwie jest partia.
Partia – dobrowolna organizacja społeczna, która posiada program polityczny i ma na celu jego realizację poprzez zdobycie oraz sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu.
We współczesnym świecie wyróżniamy następujące systemy partyjne: system jednopartyjny, dwupartyjny, wielopartyjny. Ten ostatni dzieli się dodatkowo na system kooperacji partii, dwuipółpartyjny, dwublokowy i partii dominującej.
Teraz przyjrzyjmy się każdemu z nich po kolei.
Ryc. 1. Różnorodność systemów partyjnych
System jednopartyjny
W państwie, gdzie funkcjonuje system jednopartyjny, władza znajduje się w rękach przedstawicieli wyłącznie jednej partii. Taki system najczęściej działa w krajach totalitarnych lub postkolonialnych. Do przejęcia władzy w tego typu sytuacjach najczęściej dochodzi w wyniku zamachu stanu, sfałszowanych wyborów, obcych interwencji lub wojny domowej. Nie jest to system demokratyczny, choć formalnie za taki uchodzi. Rządzący starają się za wszelką cenę zachować fasadowość demokracji.
Jednym z przykładów systemu jednopartyjnego jest system partii hegemonicznych, w którym oprócz partii rządzącej znajdują się mniejsze. Nie mają one jednak zbyt wielkiego wpływu na sytuację w kraju lub pozostają w ścisłym sojuszu z partią dominującą.
Przykłady państw, w których funkcjonuje tego typu system to: Chiny, Kuba, Korea Północna, Wietnam.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu jednopartyjnego:
Zalety | Wady |
Brak częstych zmian w aparacie władzy. | Obywatele nie mają realnego wpływu na sytuację polityczną w swoim kraju. |
Szybki proces podejmowania decyzji państwowych. | Upowszechnienie postawy biernej wobec działań władz państwowych. |
Utrzymanie jedności w państwie. | Wprowadzenie ustroju totalitarnego lub autorytarnego. |
System dwupartyjny
W przypadku, gdy w kraju decydującą rolę odgrywają dwie partie, mówimy o funkcjonowaniu systemu dwupartyjnego. Najczęściej są dwie przeciwstawne partie, które w mniejszym lub większym stopniu różnią się od siebie programowo. Przejmują one władzę w państwie na zmianę.
Taki system funkcjonuje między innymi w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu dwupartyjnego:
Zalety | Wady |
Stworzony przez zwycięską partię rząd jest stabilny. | Skostnienie sceny politycznej. |
Rząd może realizować swój program. | Niemożność przebicia się niektórych poglądów do opinii publicznej. |
Upodobnienie się obydwu partii pod względem programowym. | |
Szerzenie marketingu politycznego. |
System wielopartyjny
Do najpopularniejszego systemu zalicza się system wielopartyjny. Wynika on często z rozdrobnienia sceny politycznej, czyli istnienia partii, które nie posiadają samodzielnej większości umożliwiającej stworzenie rządu. W systemie wielopartyjnym powstanie rządu wiąże się ze stworzeniem koalicji, czyli sojuszu między partiami.
Model wielopartyjny jest najpopularniejszym z systemów partyjnych. Występuje w większości krajów o ustrojach demokratycznych. Przykładami są Polska, Portugalia, Belgia, Czechy i Niderlandy.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu wielopartyjnego:
Zalety | Wady |
Różnorodność programowa partii. | Sformowanie rządu jest niezwykle trudnym procederem. |
Realny wpływ wyborców na sytuację polityczną własnego kraju. | Niestabilność rządów. |
Każda grupa społeczna może liczyć na swoją reprezentację. | Rządy nie są zdolne do śmiałych decyzji. |
Wyborcy mają więcej opcji programowych, stąd mogą lepiej identyfikować się z daną partią. | Rozdrobnienie parlamentu sprzyja konfliktom i sporom między partiami oraz wewnątrz nich. |
System wielopartyjny nie jest jednorodny. Dzieli się na kilka rodzajów, takich jak system kooperacji partii, system dwuipółpartyjny, system blokowy i system partii dominującej.
System kooperacji partii
Kooperacja partii polega na współpracy wszystkich ugrupowań zasiadających w parlamencie w formie koalicji. Niezależnie od poglądów każda partia uczestniczy w tworzeniu rządu i konstruowaniu jego celów na przyszłą kadencję. Na zasadach kooperacji opiera się ustrój Szwajcarii.
Zalety | Wady |
Stworzenie stabilnego rządu. | Zacieranie się różnic między partiami. |
Współpraca wszystkich partii w dążeniu do realizacji wspólnych celów. | Brak reform wzbudzających kontrowersje wśród członków różnych partii. |
System dwuipółpartyjny
System dwuipółpartyjny polega na istnieniu dwóch silnych partii oraz trzeciej, najczęściej centrowej, która ma na tyle elastyczny program, że może wchodzić w koalicję z każdą z nich. Ma ona charakter decydujący w formowaniu rządu.
Taki system partyjny jest charakterystyczny dla Niemiec.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu dwuipółpartyjnego:
Zalety | Wady |
Możliwość stworzenia stabilnego rządu. | Zagrożenie związane z wybuchem sporów koalicyjnych i zmiany orientacji przez mniejszą partię. |
System dwublokowy
Jest to odmiana systemu wielopartyjnego, która zakłada tworzenie się dwóch silnych koalicji zrzeszających partie o podobnych programach.
System dwublokowy występował we Włoszech i Francji.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu dwublokowego:
Zalety | Wady |
Efektywne realizowanie założeń programowych przez rząd. | Partie, które nie chcą dołączyć do żadnego z bloku, nie mają szans na uzyskanie mandatów. |
Szansa dla mniejszych partii, aby uzyskać mandat. | Tworzenie mało stabilnego rządu. |
Zagrożenie występowania częstych konfliktów w ramach bloku. |
System partii dominującej
System partii dominującej różni się od systemu jednopartyjnego tym, że obok jednej silnej partii posiadającej zdecydowaną większość poparcia istnieją inne, które także mają możliwość wpływania na scenę polityczną. Wspomniany system może przybrać dwie formy. Pierwsza z nich opiera się na posiadaniu przez partię dominującą bezwzględnej władzy, którą uzyskała w wyborach. Druga zaś charakteryzuje się względną dominacją jednej partii, wynikającą z braku możliwości zjednoczenia mniejszych partii opozycyjnych.
Rządy partii dominującej funkcjonują w wielu państwach postkolonialnych w Afryce. Oprócz nich podobny system znajduje się w Turcji, Rosji, Azerbejdżanie, Syrii, Kazachstanie i Kambodży.
Tabela przedstawia wady i zalety systemu partii dominującej:
Zalety | Wady |
Formowanie stabilnego rządu. | Brak reprezentacji wszystkich grup społecznych. |
Realizacja zadań programowych. | Zmniejszenie wpływów politycznych partii, których programy znacznie się różnią od programu partii dominującej. |
Zobacz też:
Prawy do lewego i lewy do prawego, czyli rzecz o opcjach politycznych (czytaj)
Utrwal wiedzę
Poniżej znajdują się zadania wraz z odpowiedziami, do rozwiązania których wykorzystano wiedzę zaprezentowaną w tym artykule.
Materiały źródłowe
Informacje
1. Grzybowski M, Zięba, A. Współczesne systemy partyjne wybranych państw europejskich, Kraków 1996.
2. Kosowska-Gąstoł B., Systemy partyjne państw Unii Europejskiej, Kraków 2010.
3. Wojtaszczyk K.A., Współczesne systemy partyjne, Warszawa 1992.