I ślubuję ci miłość, wierność… – ślub Marii Leszczyńskiej i Ludwika XV

Historia małżeństwa Marii Leszczyńskiej i Ludwika XV wydaje się być jak z bajki o Kopciuszku. Ona – niezamożna córka zdetronizowanego polskiego monarchy, on – król Francji podupadający na zdrowiu. Spośród 99 kandydatek wybrał na swą żonę królewnę polskiego pochodzenia, na dodatek wywodzącą się z tracącego wpływy rodu magnackiego. Jednak czy związek Polki i Francuza był baśniowy?

Kilka słów o Marii Leszczyńskiej

Maria Leszczyńska urodziła się 23 czerwca 1703 r. w Trzebnicy. Była drugą córką Stanisława Leszczyńskiego oraz Katarzyny Opalińskiej. Ojciec Marii początkowo piastował godność wojewody poznańskiego. Dopiero rok po jej narodzinach i detronizacji Augusta II, został wybrany podczas wolnej elekcji na króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Ryc. 1. Jean-Baptiste van Loo według Jean Moreau, Portret króla Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej, 1727 r.

Sytuacja polityczna w państwie polsko-litewskim sprawiła, że od najmłodszych lat Maria wraz ze swą matką i rodzeństwem musiała uchodzić. Podczas jednej z ucieczek królewnę zagubiono, a innym razem cudem uniknęła porwania. Maria wychowywała się więc w warunkach nieprzystających królewskiej rodzinie. Sytuację Leszczyńskich pogorszył wynik bitwy pod Połtawą (1709 r.). Starcie to wpłynęło nie tylko na sytuację międzynarodową, ale także sprawiło, że ojciec Marii, Stanisław, został zmuszony do opuszczenia Rzeczypospolitej. Leszczyńscy zostali rozdzieleni. Katarzyna wraz z dziećmi przebywała m.in. w Skanii, podczas gdy Stanisław prowadził działania wojenne na Pomorzu w imieniu króla szwedzkiego. 

Po latach rozłąki, w 1714 r., rodzina Leszczyńskich osiadła w nadreńskim księstwie Dwóch Mostów, które Stanisław otrzymał od Karola XII. Następnie zaś zamieszkała w Alzacji.

Ryc. 2. A. S. Belle, Maria Leszczyńska, ok. 1730 r.

Poszukiwania męża 

Od około 1722 r. (Leszczyńska miała wówczas 19 lat) rodzice Marii zaczęli rozglądać się za kandydatem na jej męża. Polską królewną zainteresowało się kilku mężczyzn, ostatecznie jednak jej małżonkiem został Ludwik XV. Jak doszło do ślubu między Marią a królem Francji?

Ryc. 3. A. S. Belle, Nastoletni Ludwik XV, 1723 r.

Stanisław Leszczyński w 1725 r. otrzymał list z propozycją zamążpójścia córki. Jego nadawcą był książę Ludwik Henryk Burbon, pierwszy minister Francji. Zanim do tego doszło, na dworze francuskim sporządzono listę 99 kandydatek na żonę Ludwika XV. Wśród wymienionych znalazła się również Maria Leszczyńska. Konkurowała m.in. z Elżbietą Romanową z Rosji czy Barbarą, infantką portugalską. Miejsce na liście zawdzięczała metresie Ludwika Henryka Burbona, markizie de Prie, która utrzymywała kontakty z jej ojcem. Ostatecznie z listy wykreślono kandydatki, które nie spełniały kryterium wieku – były za młode (miały poniżej 12 lat) lub za stare (powyżej 24 roku życia). Maria na tle pozostałych pretendentek prezentowała się dobrze – była wykształcona, dobrze wychowana, taktowna i religijna. 

31 marca 1725 r. Ludwik XV wybrał na swą żonę polską królewnę. Wspomniany już list dotarł do Stanisława Leszczyńskiego 2 kwietnia, w Poniedziałek Wielkanocny. Po zapoznaniu się z jego treścią były król Rzeczpospolitej podobno zemdlał, ponieważ sam monarcha francuski ubiegał się o rękę jego córki. Stanisław Leszczyński miał wówczas wykrzyknąć do Marii: 

— Córko, padnijmy na kolana i podziękujmy Bogu!
— Cóż takiego, ojcze, czy wzywają cię może z powrotem na tron?
— Niebo zsyła nam o wiele więcej: jesteś królową Francji!

Dwa miesiące później Ludwik oficjalnie ogłosił, że zawiera związek małżeński z Marią Leszczyńską. Polska królewna była od niego 7 lat starsza, co nie wszyscy na dworze przyjęli z aprobatą. Mimo głosów krytyki, król zdania nie zmienił. 

Mariaż czy mezalians?

15 sierpnia 1725 r. w Strasburgu, zgodnie z tradycją, odbył się najpierw ślub per procura. Oznacza to, że związek małżeński jest zawierany przez osobę do tego upoważnioną. Pełnomocnikiem króla francuskiego był Ludwik Orleański. 

Do pierwszego spotkania Marii i Ludwika XV doszło ponad dwa tygodnie później, 4 września, w okolicach Fontainebleau. Zapiski kronikarzy świadczą, że władca z uprzejmością przywitał narzeczoną. Następnego dnia miała miejsce ceremonia ślubna. Nie uczestniczyli w niej jednak rodzice panny młodej – Stanisław i Katarzyna, ponieważ francuski protokół dworski zakazywał udziału zdetronizowanego monarchy.

Małżeństwo Marii z Ludwikiem nie było jednak baśniowe. Co prawda w latach 1727-1737 r. Maria urodziła Ludwikowi 10 dzieci, jednakże król romansował z innymi kobietami. Jego metresą była np. Madame Pompadour. Ponadto Maria odgrywała marginalną rolę na dworze francuskim, a król ignorował jej prośby. 

Ryc. 4. A. S. Belle, Królowa Maria Leszczyńska ze swoim pierworodnym synem, delfinem Ludwikiem, ok. 1730 r.

Historycy oceniają małżeństwo Ludwika XV Burbona i Marii Leszczyńskiej jako mezalians. Warto jednak zastanowić się, biorąc pod uwagę cechy charakteru i zachowanie francuskiego władcy, kogo on dotyczył. 

Materiały źródłowe