Kultura masowa w dwudziestoleciu międzywojennym – początek kreskówek

Kreskówki to kwintesencja dzieciństwa – któż z nas ich nie oglądał? Najpopularniejsze bajki animowane stworzył Walt Disney. 15 grudnia minęło 55 lat od jego śmierci. Przeczytaj, jak narodziła się kultura masowa.

Narodziny kultury masowej

Zakończenie I wojny światowej (1914-1918) konferencją paryską i traktatem wersalskim zapewniło dwudziestoletni pokój na świecie. Takie warunki sprzyjały rozwojowi kultury, która dzięki osiągnięciom technicznym stała się masowa. Oznacza to, że trafiała do szerokiego kręgu odbiorców, którzy nie mieli konkretnych zainteresowań czy wyrobionego gustu artystycznego. Jednym z elementów kultury masowej były kreskówki. Pierwsze zaczęły powstawać wcześniej, bo na przełomie XIX i XX w., gdy wynaleziono metodę zdjęć poklatkowych. Jednak to w dwudziestoleciu międzywojennym doszło do rozkwitu krótkich bajek animowanych. Najpopularniejszym twórcą tego typu produkcji był Walt Disney. 

Ryc. 1. Walt Disney

Kim był Walt Disney?

Walt (Walter) Disney urodził się w 1901 r. w Chicago. Pochodził z imigranckiej rodziny, która przybyła do Stanów Zjednoczonych z Kanady. Jako nastolatek podjął naukę w szkole plastycznej w Kansas. Udzielał się wówczas w szkolnej gazetce, przygotowując do niej ilustracje. Przerwał jednak edukację, by zostać ochotniczym kierowcą ambulansu w czasie I wojny światowej. Ozdabiał wtedy pojazdy sanitarne kolorowymi rysunkami i karykaturami. Niektóre z jego prac były publikowane także w wojskowej gazecie „Stars and Stripes”. 

Po zakończeniu wojny Walt Disney zajął się przygotowywaniem ilustracji do reklam teatralnych, telewizyjnych oraz katalogów. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Ubem Iwerksem, amerykańskim artystą i rysownikiem. Gdy firma, w której pracowali, upadła, Disney i Iwerks postanowili założyć własną działalność. Ich biznes nie przyniósł jednak oczekiwanych zysków. Dlatego też zaczęli dorabiać w przedsiębiorstwie reklamowym z siedzibą w Kansas. Zajmowali się produkcją animowanych reklam. Disney, mimo iż preferował rysowane kreskówki, zainteresował się animacją. Dostrzegł w niej bowiem przyszłościową technikę realizacji obrazu. By rozwinąć swoje umiejętności w tym kierunku, wypożyczył książkę dotyczącą animacji i kamery. Tym samym rozpoczął domowe eksperymenty w zakresie produkcji kreskówek. 
Disney utworzył kolejną firmę; tym razem jego wspólnikiem został Fred Harman. Jednak także ona nie przynosiła benefitów pozwalających na utrzymanie działalności. Udało im się stworzyć w 1921 r. w ramach Newman Laugh-O-Grams kilka jednominutowych filmów i animacji. Spółka rozpadła się rok później.

Ryc. 2. Koperta biznesowa Walta Disneya z 1921 r. przedstawiająca jego autoportret

W 1923 r. Walt Disney rozpoczął pracę nad Alicją w krainie czarów i przeniósł się do Hollywood. Wtedy jego kariera nabrała tempa. Wraz z bratem utworzyli Disney Brothers Cartoon Studio, które wkrótce (w 1926 r.) przekształciło się w The Walt Disney Company.

Pierwsze animowane postaci 

Pierwszą postacią wykreowaną przez Walta Disneya oraz Uba Iwerksa był Królik Oswald. Nie wzbudził on jednak zainteresowania wśród producentów, a jego autorzy musieli sprzedać do niego prawa. Królik stanowił jednak pierwowzór dla nowej postaci – Myszki Miki. Walt Disney, tworząc w 1928 r. ten wizerunek, wzorował się najprawdopodobniej na oswojonej myszy, która żyła w pobliżu jego biurka w Laugh-O-Gram Studio. Od tego czasu Myszka Miki urosła do rangi symbolu dzieciństwa, zna ją każdy z nas. Początkowo głos w animacjach podkładał jej sam Walt Disney. Robił to aż do 1947 r., gdy został zastąpiony przez innego dubbingowca. Udźwiękowienie animowanych filmów okazało się strzałem w dziesiątkę. Czarnej myszce w czerwonych ogrodniczkach i białych rękawiczkach towarzyszyli inni bohaterowie, m.in. myszka Minnie i pies Pluto. W 1932 r. do grona znajomych Myszki Miki dołączył pies Goofy. Kaczor Donald, o złośliwym usposobieniu, został zaprojektowany dopiero w 1934 r. Z czasem doczekał się samodzielnych filmów. 

Ryc. 3. Królik Oswald

Ryc. 4.  Pierwsze przedstawienie Myszki Miki

Bezkonkurencyjna kreskówka

Myszka Miki w latach 30. XX w. stała się najpopularniejszą postacią kreskówkową. Dlatego też inne studia, np. The Van Beuren Corporation i Screen Gems zaczęły projektować postaci do niej nawiązujące. Nie mogły jednak dorównać oryginałowi, za który Walt Disney został nagrodzony w 1932 r. Oscarem honorowym. 

Podczas tej samej, V gali wręczenia Oscarów, Walt Disney odebrał statuetkę za najlepszy krótkometrażowy film animowany Kwiaty i drzewa, opowiadający historię budzących się do życia drzew. Do tej nagrody została także nominowana produkcja Mickey’s Orphans.

Ryc. 5. Walt Disney z Myszką Miki i Oscarem

Disney okazał się bezkonkurencyjny w swej dziedzinie. W dwudziestoleciu międzywojennym odegrał  znaczącą rolę w rozwoju kreskówek. Rok po otrzymaniu Oscara stworzył kolejną animowaną bajkę – Trzy małe świnki. Jeden z historyków mediów, Adrian Danks, stwierdził, że kreskówka ta jest „najbardziej udaną animacją krótkometrażową wszechczasów”. Krótkie bajki przestały spełniać oczekiwania Walta Disneya, który rozwijał swą firmę, zatrudniając coraz większą liczbę pracowników. Postanowił więc wyprodukować film pełnometrażowy. 

Rozrywkowe imperium

Walt Disney jako wizjoner postanowił zrealizować marzenie o filmie pełnometrażowym. W latach 1934–1937 powstała Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków. Znawcy branży nie wróżyli producentowi sukcesu. Ich słowa były prorocze, ponieważ w trakcie tworzenia filmu Disneyowi zabrakło funduszy. Musiał wziąć pożyczkę z banku, który także krytycznie odniósł się do jego pomysłu, a wypłatę środków uzależnił od skrócenia filmu. 

Czas pokazał, że decyzja o stworzeniu animowanego filmu pełnometrażowego, choć ryzykowna, okazała się opłacalna. Disney zaangażował do jego stworzenia ok. 750 artystów, którzy wykonali milion rysunków. Królewna śnieżka i siedmiu krasnoludków zarobiła od premiery do 1939 r. ok. 8 mln dolarów, co na lata 30. XX w. było rekordowym wynikiem. Pierwsze wyświetlenie bajki zakończyło się owacjami na stojąco. Produkcja cieszyła się tak dużą popularnością, że opowieść o Śnieżce i jej siedmiu przyjaciołach była wystawiana na deskach wielu teatrów. W latach 90. wydano ją na kasecie wideo. Wysiłek Walta Disneya został doceniony. W 1939 r. Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków została nagrodzona Oscarem honorowym.

Ryc. 6. Plakat z 1937 r. przedstawiający produkcję Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków

W dwudziestoleciu międzywojennym Walt Disney dzięki postępowi technicznemu, ale także zmianom zachodzącym w ludzkiej mentalności, zdołał zbudować rozrywkowe imperium, które trwa do dziś. Zdobył najwięcej nagród i nominacji w historii kina. Zgodnie z danymi znajdującymi się w archiwum Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej Disney otrzymał 26 statuetek Oscara, w tym 4 honorowe. Jego działalność przyczyniła się do rozkwitu kultury masowej w dwudziestoleciu międzywojennym i powstania kultowych bajek, które cieszą najmłodszych do dziś.

Materiały źródłowe