W artykule
Opowiadanie jest formą wypowiedzi, która pojawia się na egzaminie ósmoklasisty. Uważane jest za dość łatwe do napisania, ponieważ wymaga jedynie wyobraźni. Nic bardziej mylnego – aby stworzyć opowiadanie twórcze z dialogiem, trzeba skonstruować ciekawych bohaterów i logiczną fabułę. Należy przy tym pamiętać o zasadach, które rządzą tym gatunkiem.
Czym jest opowiadanie twórcze z dialogiem?
Opowiadanie to wypowiedź narracyjna, która przedstawia jakąś historię. Funkcjonuje jako osobny gatunek literacki pisany prozą (narracyjny), należący do epiki. Polega na pokazaniu przez narratora przebiegu powiązanych ze sobą zdarzeń, które tworzą fabułę.
Cechy opowiadania:
- przemyślana kompozycja: wstęp, rozwinięcie, zakończenie;
- obecność narratora i narracji;
- akcja;
- elementy świata przedstawionego: czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie;
- fikcja literacka – opisywane zdarzenia są prawdopodobne (mogły się wydarzyć w rzeczywistości) lub fantastyczne, ale nie wydarzyły się naprawdę (o prawdziwych wydarzeniach opowiadają teksty dokumentalne, reportaże czy sprawozdania).
Opowiadanie twórcze jest zatem formą prozatorską, której autor sam kreuje (wymyśla) elementy świata przedstawionego – są one dziełem jego wyobraźni.
Zazwyczaj ma jednowątkową fabułę, ale mogą w nim także występować postacie drugoplanowe (mniej ważne od postaci pierwszoplanowych, czyli głównych bohaterów opowiadania).
Opowiadanie twórcze z dialogiem jest dodatkowo wzbogacone o bezpośrednie wypowiedzi bohaterów.
Zanim zaczniesz pisać
Przed przystąpieniem do pisania musisz się przygotować. Pomoże ci w tym poniższy zestaw pytań i wskazówek.
1. Jaki jest temat opowiadania?
2. Kiedy i gdzie rozgrywają się wydarzenia?
3. Kto bierze w nich udział? Kim są bohaterowie? Jak wyglądają?
4. Od jakiego wydarzenia zaczyna się opowieść?
5. Co zdarzyło się potem?
6. Jaki jest zwrot akcji?
7. Jakie jest zakończenie historii?
Zdecyduj też, kim będzie osoba opowiadająca o zdarzeniach – obserwatorem czy uczestnikiem zdarzeń. Od tego zależy wybór sposobu opowiadania, a więc narracji. Możesz pisać ze swojej perspektywy (narracja pierwszoosobowa) lub z punktu widzenia innej osoby (narracja trzecioosobowa).
Wybierz również czas, w którym poprowadzisz opowieść – teraźniejszy (zdarzenia rozgrywają się na naszych oczach) bądź przeszły (opowiadanie o wypadkach z przeszłości). Pamiętaj jednak, żeby w trakcie opowieści nie zmieniać czasu na inny.
Aby ułatwić sobie pisanie, warto posłużyć się planem zdarzeń. W planie możesz nakreślić całą sytuację ogólnie (plan ramowy) bądź z uwzględnieniem mniej istotnych zdarzeń i sytuacji (plan szczegółowy).
O tym, w jaki sposób należy skonstruować plan ramowy i szczegółowy, pisaliśmy już na naszym blogu.
Budowa opowiadania
Każde opowiadanie powinno mieć tytuł. Jeśli masz problem z wymyśleniem tytułu przed rozpoczęciem pisania, zrób to na samym końcu, gdy opowiadanie będzie już gotowe. Przeczytaj całość na spokojnie, a wtedy tytuł sam przyjdzie ci do głowy. Nie musisz silić się na oryginalność. Wystarczy coś prostego, np. Wakacje z grzybami albo Jak wygrałem los na loterii.
Schemat opowiadania składa się z trzech części: wstępu, rozwinięcia, zakończenia. Podpowiadamy, co powinno znaleźć się w każdej z nich.
Wstęp
Opowiadanie najczęściej rozpoczyna się od charakterystycznego zwrotu:
- Pewnego dnia…;
- Był piękny, wiosenny dzień…;
- Tamtego dnia, w którym wszystko się zaczęło…
Wstęp nie musi być rozbudowany. Ważne, żeby opisywał tło wydarzeń (czas i miejsce akcji) oraz nakreślał okoliczności, w jakich do nich doszło. Tu też najczęściej pojawiają się bohaterowie, których możesz pokrótce opisać. Warto, żeby początek opowiadania zaciekawiał czytelnika i uruchamiał jego wyobraźnię. Możesz tutaj zarzucić na odbiorcę wędkę, zapowiadając wydarzenia, które mają nastąpić w dalszej części opowiadania:
- Nic nie zapowiadało tego, co miało się wkrótce wydarzyć.
- Adam sprawiał wrażenie grzecznego i cichego chłopca, dlatego nikt się nie spodziewał, że sprowadzi na nas tyle problemów.
- Porośnięte mchem ruiny starej piwnicy kryły w sobie zapomnianą przez lata tajemnicę.
Rozwinięcie
W rozwinięciu przedstawiasz akcję opowiadania, a więc pokazujesz odbiorcy wszystkie wydarzenia po kolei. To tutaj jest miejsce na wprowadzenie dodatkowych postaci, dialogów oraz opisów. Pamiętaj jednak, żeby nie odbiegać za bardzo od wątku głównego. Zadbaj też o pojawienie się punktu kulminacyjnego w przebiegu akcji. Jest to kluczowy, najważniejszy moment opowiadania, w którym kumuluje się całe napięcie opowieści – odtąd akcja zmierza ku zakończeniu. Co może być takim punktem kulminacyjnym? Np. zwycięski gol tuż przed końcem dramatycznego meczu albo wizyta sąsiada, który przynosi poszukiwanego od kilku dni kota.
Rozwinięcie jest najdłuższą częścią opowiadania, dlatego składa się z kilku akapitów. Każde kolejne zdarzenie powinno być opisane w osobnym akapicie.
Pamiętaj, aby stosować jak najwięcej czasowników – dzięki temu akcja będzie dynamiczna. Ważne są również wyrażenia informujące o kolejności zdarzeń, np. następnie, potem, później.
Zakończenie
Zakończenie to miejsce, w którym przedstawiona opowieść dobiega końca. Akcja zostaje rozwiązana pozytywnie lub negatywnie. Tutaj możesz pokusić się o krótkie podsumowanie zdarzeń oraz ich ocenę. Inną ciekawą opcją jest też umieszczenie na samym końcu opowiadania puenty, morału, cytatu czy kontrastowego zestawienia. Nigdy jednak nie zapominaj o zakończeniu! Bez niego utwór będzie się wydawał nagle urwany, a cała konstrukcja opowieści – nieprzemyślana.
Schemat opowiadania
| Tytuł opowiadania | |
| Wstęp |
Tło i okoliczności zdarzeń:
|
| Rozwinięcie |
Właściwa akcja opowiadania:
|
| Zakończenie |
Rozwiązanie akcji:
|
Jak wprowadzić dialogi do opowiadania?
Umieszczając dialogi w opowiadaniu, należy pamiętać o odpowiednim zapisie graficznym. Każdą wypowiedź rozpoczynamy myślnikiem i zapisujemy od nowej linijki, stosując wcięcie akapitowe. Wypowiedzi bohaterów możemy pokazać na dwa sposoby.
1. Sposób
Partie dialogowe możemy wprowadzić za pomocą dwukropka. Przykładowo:
Adam spojrzał na nią z wyrzutem i wycedził przez zęby:
– Gdybyś zamknęła bramę od ogrodu, pies by nie uciekł.
2. Sposób
Dialogi można wprowadzić również bez dwukropka. Wtedy warto dodać odpowiedni komentarz narratora. W takim przypadku wypowiedzi, która jest przed komentarzem, nie kończymy kropką. Możemy jednak użyć wykrzyknika, pytajnika bądź wielokropka. Pomimo tych znaków interpunkcyjnych tekst narracji rozpoczynamy małą literą:
Adam spojrzał na nią z wyrzutem.
– Gdybyś zamknęła bramę od ogrodu – wycedził przez zęby – pies by nie uciekł.
Jak wzbogacić opowiadanie?
Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z pisaniem opowiadań, możesz pominąć tę część lub po prostu przeczytać ją w ramach ciekawostki. Jeszcze przyjdzie czas, kiedy poznasz te sposoby na lekcji. Jeśli natomiast przygotowujesz się do egzaminu ósmoklasisty, te informacje mogą przynieść ci dodatkowe punkty 😉
Aby urozmaicić opowiadanie, umieść w nim także inne formy wypowiedzi. Do najczęściej spotykanych należą:
- opis krajobrazu,
- opis postaci,
- opis przeżyć wewnętrznych,
- opis przedmiotu,
- kartka z pamiętnika,
- fragment listu,
- wiadomość.
Co jeszcze możesz zrobić, żeby twoje opowiadanie było lepsze? Wykorzystaj sprawdzone sposoby profesjonalnych pisarzy!
Pisarskie chwyty
- zestawiaj bohaterów na zasadzie kontrastu – konflikt i ciekawa fabuła gwarantowane;
- opóźniaj akcję, aby zaciekawić czytelnika i podnieść napięcie opowieści, np. posłuż się opisem w momencie, gdy miało się coś ważnego wydarzyć;
- wprowadź tajemnicę, którą zapowiesz już we wstępie;
- stosuj sprawdzone motywy pisarskie, np. podróż, spotkanie, rozmowa;
- wykorzystaj niespodziewany zwrot akcji;
- zaskocz odbiorcę oryginalną puentą.
Triki dla zaawansowanych
- w opowiadaniu dominują zazwyczaj zdania pojedyncze rozwinięte; żeby dodatkowo zdynamizować akcję, możesz posłużyć się zdaniami złożonymi współrzędnie;
- stosuj różne formy podawcze – oprócz narracji (klasycznego opowiadania), wykorzystaj mowę zależną, niezależną (dialogi) oraz mowę pozornie zależną.
Zapamiętaj!
Mowa niezależna to po prostu dialog postaci włączony w tok narracji. Narrator przytacza wypowiedzi bohaterów, nie zmieniając ich:
Zszokowany Tomek nie mógł uwierzyć w swoje szczęście:
– Ale przecież to niemożliwe! – wykrzyknął z przejęciem. – Musiało dojść do jakiejś pomyłki.
– Nie było żadnej pomyłki. Twoja kandydatura okazała się najlepsza. Zdobyłeś najwięcej głosów – zapewniła go Hania.
Mowa zależna to wypowiedzi bohaterów włączone w tok narracji. Nie są przytoczone dosłownie, lecz relacjonowane przez narratora za pomocą zdań podrzędnie złożonych:
Zszokowany Tomek nie mógł uwierzyć w swoje szczęście. Krzyczał z przejęciem, że przecież to niemożliwe i musiało dojść do jakiejś pomyłki. Hania jednak zapewniała go, że żadnej pomyłki nie było – to jego kandydatura okazała się najlepsza, dlatego zdobył najwięcej głosów.
W mowie pozornie zależnej dialog jest włączony w wypowiedź narratora. W poniższym przykładzie narratorem jest Tomek, który przytacza dialog, w którym uczestniczył. Wypowiedź jest prezentowana z jego perspektywy:
Zszokowany nie mogłem uwierzyć w swoje szczęście. Przecież to niemożliwe! Musiało dojść do jakiejś pomyłki. Jednak Hania zapewniała mnie, że do żadnej pomyłki nie doszło. Zdobyłem najwięcej głosów.
Spójrz, jak ta sama wypowiedź zmienia się w zależności od zastosowanego zabiegu. Nie bój się eksperymentować w opowiadaniu! Im większą różnorodność rozwiązań artystycznych zastosujesz, tym twoje wypracowanie będzie ciekawsze 😉
Przydatne zwroty i sformułowania
Aby ułatwić pisanie opowiadania, przygotowaliśmy listę zwrotów i sformułowań, które można wykorzystać, tworząc tekst.
Początek opowiadania
- Pewnego dnia…,
- Pewnego razu…,
- Tego lata…,
- W małej wiosce na przedmieściach…,
- Działo się to w czasie, gdy…,
- Nigdy nie zapomnę dnia, w którym…,
- Opisywane przeze mnie wydarzenia…,
- Opowiem wam historię, która przydarzyła się…,
- Nie uwierzycie, co mi się przydarzyło…
Następstwo czasowe
- następnie,
- potem,
- najpierw,
- na początku,
- nagle,
- wtem,
- w oka mgnieniu,
- w momencie,
- po chwili,
- niespodziewanie.
Czas wydarzeń
- dawno temu,
- kiedyś,
- niedawno,
- w dawnych czasach,
- pewnego dnia,
- wczesnym rankiem,
- przed moim narodzeniem,
- wieczorem,
- o zmroku,
- późną jesienią,
- na początku wiosny,
- gdy byłam małą dziewczynką.
Dynamika wypowiedzi
- wtem,
- raptem,
- nagle,
- nieoczekiwanie,
- jak grom z jasnego nieba,
- znienacka,
- w momencie,
- błyskawicznie,
- zaraz,
- natychmiast.
Dialogi
- przemówił,
- zabrał głos,
- kontynuował,
- stwierdził,
- oznajmił,
- wydusił z siebie,
- gwałtownie zaprzeczył,
- krzyknął rozpaczliwie,
- odrzekł,
- wykrztusił z siebie,
- odburknął,
- szepnął,
- dopytywał się,
- wtrącił,
- zagadał,
- podtrzymywał rozmowę.
Zakończenie
- Nigdy nie zapomnę tej przygody…,
- Od tego czasu…,
- Jeszcze przez jakiś czas…,
- Chcę, żeby ta historia…,
- Mam nadzieję, że ta opowieść…,
- Moja przygoda była…,
- Dzięki tej przygodzie nauczyłem się, że…,
- Wiele lat później…
Przykładowe opowiadanie twórcze z dialogiem
Ryc. 1. Przykładowe opowiadanie twórcze z dialogiem oraz jego najważniejsze elementy
Zobacz też:
Opowiadanie odtwórcze (czytaj)
Utrwal wiedzę
Rozwiąż zadania do tego tematu i utrwal wiedzę. Następnie sprawdź swoje odpowiedzi z rozwiązaniami przygotowanymi przez nauczycieli Odrabiamy.pl.
Iwona
