Jak napisać i wygłosić przemówienie?

Przemówienie to forma wypowiedzi mówionej, która jest wykorzystywana zarówno w sytuacjach oficjalnych, jak i na prywatnych spotkaniach. Tradycja tego gatunku sięga starożytności, kiedy mowy wygłaszano zgodnie z zasadami retoryki. Sprawdź, jak opracować skuteczne przemówienie.

Czym jest przemówienie?

Przemówienie jest wypowiedzią przeznaczoną do ustnego wygłaszania, jednak jego charakter zależy od sytuacji, w jakiej zostanie wykorzystane. Tego typu mowę poprzedza zazwyczaj przygotowanie tekstu bądź planu w formie pisemnej. Przemówienia okolicznościowe, np. z okazji ślubu czy jubileuszu, mają charakter pochwalny i często wygłaszane są w sytuacjach nieoficjalnych. Z kolei mowy oficjalne, np. sądowe, polityczne bądź religijne, pełnią najczęściej funkcję perswazyjną – ich głównym celem jest nakłonienie odbiorcy do konkretnego zachowania czy przyjęcia danego stanowiska. 

Najsłynniejsze przemówienia

Najbardziej znanym mówcą antycznym jest rzymski polityk Cyceron. To właśnie jemu ta forma wypowiedzi zawdzięcza swoją sławę. Słynne mowy wygłosili także Sokrates czy Aleksander Wielki. Warto przeczytać i zainspirować się najlepszymi przemówieniami z czasów nowożytnych, np.:

• Winston Churchill – Nigdy w dziejach ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym (1940 r.);
• Martin Luther King – I have a Dream (1963 r.);
• Jan Paweł II – Niech zstąpi Duch Twój i odmieni oblicze ziemi… (homilia z 1979 r.);
• Wisława Szymborska – Odczyt Noblowski (1996 r.);
• Steve Jobs – przemówienie z okazji wręczenia dyplomów na Stanford University (2005 r.).

Przemówienie na egzaminie ósmoklasisty

Przemówienie jest jedną z form wypowiedzi wymaganych na egzaminie ósmoklasisty. Pojawiło się chociażby w arkuszu z 2020 r. W przypadku wypracowania egzaminacyjnego w części argumentacyjnej przemówienia należy odwołać się do wskazanej w poleceniu lektury lub dowolnej lektury obowiązkowej, jeśli konkretny tytuł nie został wymieniony. Oczywiście musi się ona łączyć z tematem wypowiedzi, a uczeń powinien wykazać się znajomością fabuły utworu. 

Zasady pisania przemówienia

Bez względu na cel i charakter przemówienia, przyjmuje ono ściśle określoną formę. Charakteryzuje go trójdzielna kompozycja, to znaczy, że powinno posiadać wstęp, rozwinięcie oraz zakończenie. Ze względu na swój perswazyjny charakter przypomina nieco rozprawkę – musi zawierać tezę oraz argumenty na jej poparcie. Warto jednak pamiętać, aby nie przesadzić z długością. Przemówienie powinno być zwięzłe – przecież nie chcemy zanudzić słuchaczy!

Wstęp

• przemówienie rozpoczyna formuła otwarcia, czyli apostrofa (bezpośredni zwrot) do adresata, np. Szanowni Słuchacze, Wysoki Sądzie, Drodzy Przyjaciele;
• w dalszej części należy przedstawić temat wypowiedzi w taki sposób, by zainteresować odbiorców – można to zrobić, odwołując się do ich emocji bądź doświadczeń;
• wstęp kończy postawienie tezy, która będzie udowadniana w dalszej części przemówienia. 

Rozwinięcie

• to tutaj należy przedstawić argumenty na potwierdzenie postawionej we wstępie tezy – można się odwoływać zarówno do rozumu (argumenty logiczne, rzeczowe), jak i do emocji (argumenty emocjonalne);
• każdy argument należy poprzeć odpowiednim przykładem.

Zakończenie

• zakończenie jest częścią, w której powinniśmy sformułować wnioski odnoszące się do przedstawionej argumentacji;
• warto również jeszcze raz przywołać tezę i zaapelować do odbiorców o przyjęcie konkretnego stanowiska;
• przemówienie kończy formuła pożegnalna, np. Dziękuję za uwagę.

Schemat przemówienia

Charakterystyczne cechy przemówienia

Typowe dla przemówienia jest stosowanie figur retorycznych, które mają za zadanie wpłynąć na emocje odbiorcy. Należą do nich np.: 

• pytania retoryczne (niewymagające odpowiedzi), 
• wykrzyknienia, 
• metafory, 
• gra słów, 
• powtórzenia (np. anafory, czyli rozpoczynanie kolejnych zdań od takich samych słów), 
• hiperbole (wyolbrzymienia), 
• wyliczenia. 

Szczególnie ważny jest obrazowy język, czyli duża liczba przykładów, porównań oraz wspomnianych już metafor. Dobrze dobrana argumentacja powinna odwoływać się do wiedzy odbiorcy. W trakcie przemówienia warto też zwracać się bezpośrednio do słuchaczy (w formie 1. osoby liczby mnogiej oraz przy pomocy odpowiednich zaimków), częściej niż tylko na początku i na zakończenie. Pozwala to nawiązać bliższy kontakt z odbiorcami. 

Charakterystycznymi cechami przemówienia są również konwencjonalne zwroty, wykorzystywanie sprawczej funkcji języka (np. Otwieram zawody) oraz trybu rozkazującego (np. zapamiętajcie, podziękujmy). Wypowiedź można uatrakcyjnić za pomocą sentencji bądź cytatu. 

Należy też pamiętać, żeby dopasować język oraz treść przemówienia do odbiorców. Inaczej wypowiemy się w sytuacji oficjalnej, a jeszcze w inny sposób będziemy przemawiać na rodzinnym spotkaniu.

Wygłaszanie przemówienia

Spisanie przemówienia to jedno. Natomiast osobną kwestią jest jego wygłoszenie. Warto wtedy pamiętać, że istotne są również zachowania pozawerbalne mówcy, a więc te niezwiązane z językiem. Należą do nich: modulacja głosu, mimika twarzy oraz gestykulacja. Dobry mówca powinien nawiązywać kontakt wzrokowy ze słuchaczami, obserwować i odpowiednio reagować na ich zachowanie. Sposób wygłoszenia mowy musi być spójny z jego treścią – inaczej narazimy się na śmieszność. 

Przydatne zwroty i sformułowania