Wypowiedź argumentacyjna, czyli rozprawka

Rozprawka jest najpopularniejszą formą wypracowań szkolnych. Umiejętności jej redagowania są sprawdzane zarówno na egzaminie ósmoklasisty, jak i na maturze. Przez jednych lubiana ze względu na ściśle określoną formę i kompozycję, przez innych znienawidzona dokładnie z tego samego powodu. Pisania rozprawki można się jednak nauczyć – wystarczy jedynie zrozumieć jej cel oraz logikę budowy.

Rozprawka, to znaczy co?

Nazwa „rozprawka” oznacza tyle, co ‘uproszczona wersja rozprawy naukowej’, albo ‘mała rozprawa’. W słowie tym kryje się główny cel rozprawki, a więc refleksja nad jakimś problemem. Dlaczego jej formalna nazwa to wypowiedź argumentacyjna? Ponieważ naszym zamiarem jest udowodnienie czegoś, przekonanie do naszych racji, próba odpowiedzi na postawione pytanie. Skutecznie przekonać możemy jedynie wtedy, gdy podamy logiczne argumenty na uzasadnienie swojego zdania.

Jak poznać temat rozprawki?

Jak poznać temat rozprawki?
Formę rozprawki można wybrać zawsze, gdy mamy do czynienia z tematami, które zawierają następujące sformułowania:

• Jak rozumiesz słowa…
• Uzasadnij, że…
• Udowodnij, że…
• Czy słuszne jest stwierdzenie…
• Czy zgadzasz się z opinią…
• Opowiedz się za…

Rodzaje rozprawki

W przypadku rozprawki nasze rozważania mogą obrać dwa kierunki: gdy mamy już rozwiązanie problemu lub gdy nie znamy rozwiązania problemu, bądź nie jesteśmy go pewni. Stąd wyróżnia się dwa typy wypowiedzi argumentacyjnej:

1. Rozprawka dedukcyjna/ rozprawka z tezą/ rozprawka typu I – w takiej rozprawce już we wstępie formułujemy tezę, którą uważamy za słuszną. W rozwinięciu przytaczamy argumenty na jej potwierdzenie, natomiast w zakończeniu powtarzamy już udowodnioną tezę.
   
2. Rozprawka indukcyjna/ rozprawka z hipotezą/ rozprawka typu II – w tym wariancie na wstępie stawiamy hipotezę. Z kolei w rozwinięciu podajemy takie argumenty, które pomogą nam zamienić hipotezę w tezę, która pojawi się w zakończeniu jako wniosek z naszych rozważań.

Słowniczek pojęć

Jak zapamiętać budowę poszczególnych typów rozprawki? Najłatwiej skojarzyć je z pracą detektywa. Dedukcyjny tok rozumowania jest drogą prowadzącą od ogółu (teza) do szczegółu (argumenty). Mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy śledczy zna sprawcę i efekt przestępstwa, ale musi zdobyć potwierdzające dowody. Z kolei metoda indukcyjna jest rozumowaniem odwrotnym. Prowadzi od szczegółu (argumenty) do ogółu (teza). Tej metody pracy detektyw użyje, zbierając dowody, które mogą wskazać na sprawcę. Przypomina to wędrowanie po nitce do kłębka.

Budowa rozprawki

Każda z wymienionych typów wypowiedzi argumentacyjnej podlega ścisłym zasadom budowy, których nie wolno łamać.

Ryc. 1. Budowa rozprawki z tezą

Ryc. 2. Budowa rozprawki z hipotezą

Teza i hipoteza są najważniejszymi elementami wypowiedzi, jej szkieletem, który uzupełniamy przy pomocy trafnie dobranych argumentów.

Kompozycja rozprawki

Rozprawka, podobnie jak każda wypowiedź argumentacyjna składa się z trzech elementów: wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Każdy z nich wydzielamy akapitem (wcięciem w tekście), przy czym w rozwinięciu umieszczamy tyle akapitów, ile argumentów zamierzamy przytoczyć (optymalna liczba to trzy argumenty). Poszczególne części powinny zawierać określoną treść:

Tab. 1. Kompozycja rozprawki

W jakiej kolejności należy przywoływać argumenty?

Istnieją trzy sposoby porządkowania argumentacji w rozprawce:

• od najważniejszego do najmniej ważnego,
• od najmniej ważnego do najważniejszego,
• szeregowanie chronologiczne – według kolejności powstawania utworów, do których się odnosimy.

Jak napisać dobrą rozprawkę?

1. Przeczytaj uważnie temat wypracowania i dokładnie zanalizuj – musisz go zrozumieć, żeby poprawnie napisać rozprawkę. Podkreśl część, nad którą będziesz się zastanawiać w wypowiedzi.
2. Postaw tezę lub hipotezę w postaci zdania oznajmującego. Jest to Twoje stanowisko wobec problemu zasygnalizowanego w temacie wypracowania.
3. Zgromadź argumenty, którymi potwierdzisz swoje zdanie. W brudnopisie zapisz wszystkie pomysły, następnie uporządkuj argumenty i wyklucz te, które uważasz za mało przekonujące.
4. Znajdź przykłady z literatury na potwierdzenie argumentów. Zacznij od lektur obowiązkowych bądź dołączonego do tematu fragmentu tekstu.
5. W brudnopisie sporządź dokładny plan rozprawki, czyli zapisz skrótowo wszystko, co chcesz zamieścić we wstępie (teza), rozwinięciu (argumenty z przykładami) i zakończeniu (wnioski). Dzięki temu unikniesz niepotrzebnych skreśleń i nie będziesz się zastanawiać, co chcesz dalej napisać.
6. Napisz rozprawkę zgodnie z planem.
7. Przeczytaj rozprawkę w całości i nanieś korektę. Zwróć uwagę na tytuły
   przytaczanych utworów, nazwiska autorów oraz fakty. Poszukaj powtórzeń, postaw brakujące przecinki. Jeśli nie wiesz, jak zapisać dany wyraz, skorzystaj ze słownika.

Ważne wskazówki

• Teza musi być zgodna z argumentami.
• Przedstawiaj swoje argumenty w sposób rzeczowy i przejrzysty.
• Nie opowiadaj i nie streszczaj lektur, lecz przywołaj ich elementy odnoszące się do tematu.
• Stosuj akapity dla każdej części wypowiedzi (wstępu, rozwinięcia, zakończenia) oraz argumentów (1 argument = 1 akapit).
• Pamiętaj o spójności wypowiedzi. W jej zachowaniu pomoże Ci stosowanie słownictwa typowego dla rozprawki.

Przydatne słownictwo

Pisanie rozprawki znacznie ułatwia użycie charakterystycznych dla tej wypowiedzi zwrotów i sformułowań. We wstępie warto posłużyć się zwrotami wprowadzającymi tezę lub hipotezę oraz zapowiadającymi dalsze rozważania. Pisanie treści rozwinięcia ułatwiają sformułowania, które porządkują argumenty bądź kontrargumenty. W zakończeniu jest natomiast miejsce na podsumowanie rozważań. Przydać się mogą również zwroty wprowadzające cytaty oraz budujące spójność wypowiedzi. Przykłady takich sformułowań znajdziesz poniżej. 

Notatka syntetyzująca na maturze – jak napisać? (czytaj)

Materiały źródłowe