W artykule
W wielu miejscach basenów Morza Czarnego i Śródziemnego można spotkać charakterystyczne dla architektury starożytnej amfiteatry lub świątynie, których kolumny reprezentują jeden z porządków greckich. Część tych zabytków wiąże się z dziejami rozciągającego się na tym obszarze imperium rzymskiego. Znajdą się jednak również takie, które dowodzą, że Grecy wcale nie ograniczali się do swojej Hellady i wyruszali w dalekie zamorskie podróże. Te wyprawy w różne zakątki świata znane są jako wielka kolonizacja grecka, o której przeczytacie więcej poniżej.
Czym była wielka kolonizacja?
Wielka kolonizacja grecka to proces masowej i zorganizowanej migracji ludności greckiej z Grecji właściwej i miast zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej w inne rejony basenu Morza Śródziemnego. Nie miała charakteru ogólnoplemiennego. Na wyprawy kolonizacyjne udawały się wyłącznie grupy wysłane przez konkretne polis. Jej początek datowany jest na VIII w. p.n.e., zaś koniec około VI/ V w. p.n.e.
Wielka kolonizacja grecka – przyczyny
Na rozpoczęcie procesu wielkiej kolonizacji wpłynęło wiele czynników. Jako najważniejsze wymienia się następujące przyczyny:
- Rywalizacja o władzę w poleis.
- Głód, który wynikał z suszy i klęski nieurodzaju.
- Gwałtowny wzrost liczby mieszkańców Hellady.
- Hellada była terenem górzystym, mało zasobnym w urodzajne gleby.
- Grecy dążyli do poprawy swojego statusu materialnego.
- Poszukiwanie nowych ziem, surowców i rynków zbytu dla towarów greckich.
- Rozwój greckiej żeglugi.
- Rozwój handlu dalekosiężnego.
- Ciekawość świata.
Wielka kolonizacja grecka – przebieg
Organizacja wyprawy
Wielka kolonizacja grecka była procesem, który polegał na wysyłaniu przez dane polis grupy mieszkańców w celu zasiedlenia nowych obszarów bogatych w surowce i ziemię uprawną. Pierwszym polis, które zorganizowało taką ekspedycję było to mieszczące się na wyspie Thera (dzisiejszy Santoryn). Wśród pozostałych poleis prowadzących aktywną kolonizację wymienić należy: Milet, Megarę, Korynt, Spartę i Ateny.
Uczestników wyprawy wyłaniano na dwa sposoby. Pierwszy z nich, który zastosowano na Therze, polegał na wyborze poprzez losowanie. Każdy mężczyzna, którego imię zostało wybrane, pod groźbą śmierci musiał udać się na wyprawę. Drugą metodą było wysłanie na podbój kolonialny przedstawicieli stronnictwa politycznego, które przegrało w walce o władzę w polis.
Przed udaniem się na wyprawę władze polis zasięgały u wyroczni delfickiej opinii, gdzie założyć kolonię.
Ciekawostka
Wyrocznia delficka znajdowała się w świątyni Apollina, gdzie kapłanka siedząca na trójnogu nad szczeliną w ziemi wieszczyła przyszłość. Najsłynniejszą z wyroczni była Pytia. Swoje odpowiedzi formułowała w postaci heksametru, który był charakterystyczny również dla eposów homeryckich.
Znając już kierunek swojej kolonizacji, władze polis wyznaczały przywódcę, czyli oikistesa, którego zadaniem było utworzenie kolonii. Udając się w podróż, uczestnicy wyprawy z ważnej dla danego polis świątyni zabierali święty ogień, który miał zapłonąć w zbudowanym na terenie kolonii miejscu kultu.
Założenie kolonii
Wyróżnia się dwa modele kolonii:
Kolonie zwykłe (z gr. apoikia) – utworzone na podbitym terenie i zorganizowane na wzór polis założycielskiego (z gr. metropolia). W kolonii funkcjonował taki sam ustrój, prawo, język, kalendarz, a nawet system wierzeń jak w polis greckim. Szczególną rolę w kolonii odgrywał oikistes, który posiadał liczne przywileje ze względu na rolę, jaką miał spełniać w tworzącym się mieście, choć rzadko kiedy zyskiwał status królewski. W większości nowe kolonie miały charakter demokratyczny lub oligarchiczny.
Podobieństwo między koloniami a metropoliami było tak duże, że nie powinno dziwić, że istniejące tam budynki były niemal identyczne. Oto kilka przykładów:




Ryc. 1. Przykłady architektury greckiej w różnych rejonach Morza Śródziemnego
Innym typem kolonii były tzw. emporia, czyli faktorie handlowe. Emporia tworzono najczęściej na styku szlaków handlowych. Były to zamieszkane przez społeczność niegrecką osady handlowe, które nigdy nie uzyskały statusu polis. W odróżnieniu od zwykłych kolonii były zakładane przez kupców i nie miały formalnego aktu założycielskiego. Greckie faktorie handlowe powstawały głównie na wybrzeżach, np. na wybrzeżu Morza Czarnego, w południowej Galii i zachodniej Iberii.
Surowce, jakie Grecy pozyskiwali ze swoich kolonii:
- srebro,
- żelazo,
- brąz,
- złoto,
- kość słoniowa,
- purpura,
- wełna,
- lecznicze rośliny,
- drewno,
- wino,
- zboże.
Wielka kolonizacja grecka przebiegała w różnych rejonach basenu Morza Śródziemnego. Najwięcej kolonii powstało w rejonie Europy Wschodniej, w basenie Morza Egejskiego oraz na wybrzeżu Morza Czarnego. Jednym z kluczowych na zachodzie miejsc dla migrujących Greków był Półwysep Apeniński, gdzie utworzono szereg kolonii, które zyskały miano Wielkiej Grecji.
Wielka Grecja – termin odnoszący się do kolonii greckich znajdujących się na południu Półwyspu Apenińskiego oraz na Sycylii. Wśród najważniejszych można wymienić Tarent, Syrakuzy oraz Kyme. Pierwsza kolonia została założona około 770 p.n.e. na Sycylii. Było to Pithekussai.
W Europie Zachodniej Grecy kolonizowali zaś południową część dzisiejszej Francji oraz zachodnią część dzisiejszej Hiszpanii. Do najważniejszych kolonii z tych obszarów należą: Massalia (współcześnie Marsylia) i Emporion.
Przyczyny zahamowania kolonizacji
- Rozwój imperium perskiego.
- Kolonizacja fenicka, która zdominowała wybrzeże Afryki Północnej. Najważniejszą kolonią była Kartagina, która zyskiwała na znaczeniu w świecie starożytnym.
- Powstanie państwa rzymskiego na Półwyspie Apenińskim.
Wielka kolonizacja grecka –skutki
- Założenie kolonii na Krymie, w Italii i na Sycylii, we Francji, w Hiszpanii, na Korsyce, na Półwyspie Chalcydyckim i w Egipcie.
- Wzbogacenie się Greków.
- Poszerzenie kontaktów handlowych Greków z innymi cywilizacjami.
- Upowszechnianie osiągnięć starożytnych Greków w innych częściach basenu Morza Śródziemnego.
- Zakładanie nowych greckich miast w basenie Morza Śródziemnego.
- Przenikanie kultury greckiej na inne ziemie europejskie.
- Poszerzenie granic greckiego świata.
- Przejmowanie przez Greków osiągnięć i elementów kultury innych cywilizacji.

Ryc. 2. Poglądowa grafika przedstawiająca kolonie greckie (na niebiesko)
Utrwal wiedzę
Rozwiąż zadania dotyczące wielkiej kolonizacji greckiej i utrwal wiedzę. Następnie sprawdź swoje odpowiedzi z rozwiązaniami przygotowanymi przez nauczycieli Odrabiamy.pl.
Materiały źródłowe
Informacje
- Hall J. M., Historia Grecji archaicznej ok. 1200-479 p.n.e., przeł. Komorowska M., Warszawa 2012.
- Hammond N. G. L., Dzieje Grecji, przeł. Świderkówna A., Warszawa 1994.
- Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2008.
Ilustracje
- [Ryc. 1.] Pixabay
- [Ryc. 2.] Poglądowa grafika – By Javierfv1212 (talk) – Own work (Original text: self-made), Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18186718