Weekend zbliża się wielkimi krokami. Macie plany? Czy wiecie, jak dawniej ludzie podchodzili do końca tygodnia? W tym artykule dowiecie się, czy mieli czas wolny, jak go spędzali oraz dokąd i dlaczego podróżowali.

Kiedy powstał czas wolny?

Pojęcie czasu wolnego wiąże się z powstaniem społeczeństwa industrialnego, które ukształtowało się pod wpływem zmian wprowadzonych przez rewolucję przemysłową.

W mentalności człowieka sprzed rewolucji czas wolny był pojęciem trudnym do wyobrażenia, a w wielu przypadkach bardzo nierealny. Czas dzielił się na czas pracy i czas świętowania. Pierwszy z nich dotyczył wypełniania obowiązków. Szacuje się, że w XIX wieku ludzie pracowali od 11-14 godzin dziennie! Dotyczyło to niemal każdej grupy wiekowej i płci. Czas świętowania zaś polegał na obchodzeniu ważniejszych świąt najczęściej związanych z religią lub ważnymi wydarzeniami państwowymi. W tych dniach wielu robotników dostawało wolny dzień. 

Opuszczenie dnia pracy poza dniami świątecznymi mogło skutkować nagłym zwolnieniem. Robotnicy żyjący w XIX wieku nie posiadali praw do urlopów ani żadnego zabezpieczenia na wypadek chorób lub uszkodzenia ciała. Gdy nie przychodzili do pracy, było to równoznaczne z brakiem zarobku. 

Zmianę w postrzeganiu tygodnia roboczego wiążą się z powstaniem ruchu robotniczego, którego celem było stworzenie prawa regulującego zasady pracy oraz zakres obowiązków i przywilejów robotników. Jednym z postulatów stało się skrócenie czasu pracy. Po raz pierwszy ten postulat został nagłośniony przez kongres I Międzynarodówki w Genewie  w 1866 r. Postulowano wówczas o wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy.  Jak się okazało jego realizacja wymagała jeszcze wielu lat. Ostatecznie uregulowanie kwestii czasu pracy zostało unormowane w 1919 r., gdy podczas Międzynarodowej Konferencji Pracy przyjęto konwencję waszyngtońską.

Wolny weekend

Sprawa weekendu, czyli pozostawienia wolnej soboty i niedzieli było kwestią bardzo sporną w wielu krajach. Najwcześniej innowacja została wprowadzona w Anglii. W następnych dekadach XIX wieku upowszechniła się także w Stanach Zjednoczonych. W 1889 r. w Niemczech wprowadzono wolną niedzielę. Na ziemiach polskich na podobne rozwiązania trzeba było czekać niemal 100 lat.

Zmiany związane ze skróceniem czasu pracy nastąpiły w Polsce dopiero w latach 70. XX wieku. Pierwsza wolna sobota przypadła na 21 lipca 1973 r. Nie oznaczało to, jednak, że odtąd wszystkie soboty będą wolne. Stopniowo ich liczba w roku zwiększała się. Dopiero pod wpływem postulatów strajkujących w Sierpniu ‘80 przepis został poszerzony o wszystkie soboty w roku. 

Oprócz rozwiązań prawnych na powstanie wolnego czasu złożyło się również wiele innych czynników. Wśród nich wyróżnić można:

• Skutki rewolucji przemysłowej, która spowodowała wprowadzenie szeregu ułatwień w życiu codziennym.
• Wprowadzenie na ulicach miast elektrycznych lamp, które przyczyniły się do zwiększenia aktywności ludzi także wieczorami.
• Upowszechnienie świadczeń socjalnych takich jak np. urlopy i zwolnienia zdrowotne.
• Rozwój kultury masowej, która była dostępna dla wszystkich. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.

Formy spędzania wolnego czasu w przeszłości

Dzięki wspomnianym czynnikom grupa ludzi pracujących otrzymała kilka godzin w ciągu dnia oraz dni wolne, aby wykorzystać je wyłącznie dla siebie. Podobnie, jak współcześnie czas wolny zawsze był za krótki, a natłok obowiązków niejednokrotnie wkraczał w jego ramy. Przyjrzyjmy się jednak przykładom spędzania tego czasu przez żyjących w XIX i XX wieku.

Spotkania w kawiarniach

Pierwsze europejskie kawiarnie powstawały już w XVII wieku. Stały się one miejscami spotkań, gdzie spokojnie można było poczytać gazetę, napić się kawy oraz podyskutować ze znajomymi. W XIX wieku uchodziły za miejsce zbierania się bohemy artystycznej. 

Ryc. 1.  Obraz Wilhelma Gause „Kawiarnia artystyczna w Wiedniu”.

Oglądanie sztuk teatralnych lub projekcji filmowych

Jedną z ważniejszych form rozrywki było uczęszczanie do teatrów i operetek. W repertuarze znajdowały się sztuki o różnorodnej tematyce. Grywano komedie, jak i dramaty poruszające problemy ówczesnego świata. Pod koniec XIX wieku nowością stały się projekcje filmów. Dzięki wynalazkowi braci Lumière, kinematografowi, powstało nowe medium, które umożliwiło chwilowe ucieczki od rzeczywistości. W połowie XX wieku popularność kinematografii została osłabiona przez powstanie telewizji. 

Spotkania towarzyskie 

Podobnie jak współcześnie, ludzie w przeszłości chętnie uczestniczyli w spotkaniach towarzyskich. Często brali udział w balach, rautach czy spotkaniach artystycznych organizowanych przez galerie sztuki lub prywatnych mecenasów kultury.

Raut – wieczorne spotkanie towarzyskie, podczas którego nie tańczono.

Ryc 2. Auguste Renoir „Bal w Moulin de la Gallete”

Czytanie 

Powstanie kultury masowej wpłynęło na rozwój gatunków, które treścią odpowiednie byłyby dla każdego. W ten sposób popularne stały się romanse, powieści sensacyjne, przygodowe, detektywistyczne oraz literatura fantastyczna. Wraz z rozkwitem kultury masowej pojawiły się również komiksy, czyli opowieści obrazkowe. 

Uprawianie sportu

Powstanie wolnego czasu przyczyniło się do zaktywizowania społeczeństwa. W XIX wieku powstał międzynarodowy ruch olimpijski z inicjatywy Pierra de Coubertina, który w 1896 r. doprowadził do organizacji pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich. Wśród amatorów rola sportu również wzrastała. Popularność zyskały dyscypliny, które nie wymagały dużego nakładu finansowego, takie jak gry zespołowe czy sporty walki.

Ryc. 3. W II połowie XIX wieku dużą popularnością cieszyły się aktywności na świeżym powietrzu. 

Wycieczki

Rozwój transportu w XIX wieku sprawił, że podróżowanie stało się znacznie łatwiejsze i tańsze. Wśród popularnych atrakcji turystycznych znalazły się pobyty w uzdrowiskach, pikniki w malowniczych plenerach oraz wyjazdy do pobliskich miast.

A wy, jak lubicie spędzać czas wolny?

Materiały źródłowe