Skip to content

„W zdrowym ciele zdrowy duch” – sport w II Rzeczpospolitej

W artykule

Sport odgrywał bardzo ważną rolę w państwie, które po 123 latach stało się wolne i niezależne od zaborców – Rosji, Prus i Austrii. Polscy zawodnicy osiągali liczne sukcesy na międzynarodowych zawodach i przywieźli do ojczyzny wiele medali. Co więc warto wiedzieć na temat sportu w II Rzeczpospolitej?

Pierwsze polskie organizacje i kluby sportowe

Polskie organizacje i kluby sportowe powstały już w okresie zaborów. Jednym z nich było Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” założone w 1867 r. w Galicji (Lwów). Jego hasło brzmiało: Mens sana in corpore sano, co oznacza: „W zdrowym ciele zdrowy duch”. „Sokół” miał na celu propagowanie zdrowego stylu życia oraz szeroko rozumianego sportu, w tym gimnastyki.

 Znak Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce

Ryc. 1. Znak Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce

Prócz „Sokoła” w okresie rozbiorów działały np.: Warszawskie Towarzystwo Cyklistów (1886 r.), Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie (1878 r.) oraz Warszawskie Towarzystwo Łyżwiarskie (1893 r.). Dużą popularnością cieszył się także Klub Sportowy „Czarni Lwów” (1903 r.) oraz Klub Sportowy „Cracovia” (1906 r.). Organizacje te nie tylko zajmowały się sportem i propagowaniem zdrowego trybu życia. Oprócz tego pełniły bardzo ważne funkcje – łączyły Polaków żyjących pod zaborami oraz szerzyły patriotyzm, który był tak istotny dla społeczeństwa oczekującego na odzyskanie upragnionej wolności.

Emblemat nieistniejącego już Klubu Sportowego „Czarni Lwów”

Ryc. 2. Emblemat nieistniejącego już Klubu Sportowego „Czarni Lwów”

W 1918 r., gdy Polska odzyskała niepodległość, na jej terenie funkcjonowały już organizacje oraz kluby sportowe; następnym krokiem było ich połączenie i stworzenie struktur ogólnokrajowych. W tym celu powołano do życia np.: Polski Komitet Olimpijski (1919 r.), Polski Związek Lekkiej Atletyki (1919 r.), Polski Związek Piłki Nożnej (1919 r.), Polski Związek Towarzystw Wioślarskich (1919 r.) czy Polski Związek Kolarski (1920 r.).

Letnie igrzyska olimpijskie

Polacy po odzyskaniu niepodległości od razu zaczęli przygotowywać się do Igrzysk VII Olimpiady zorganizowanych w Antwerpii (Belgia, 1920 r.). Ostatecznie nie wzięli w nich udziału ze względu na trwającą wojnę polsko-bolszewicką. Na zawody wysłano jedynie polską flagę. Według badań historyków we wspomniany konflikt zaangażowało się ok. 90% kandydatów na olimpijczyków. Stało się tak, ponieważ sportowcy w znacznej mierze byli jednocześnie żołnierzami, a utrzymanie sprawności fizycznej i dbanie o tężyznę wiązało się ze służbą wojskową.

Wojna polsko-bolszewicka pokrzyżowała polski start w tych igrzyskach. Następne lata pozwoliły jednak Polakom na sportową rywalizację. W 1924 r. wzięli udział w zawodach zorganizowanych w Paryżu (Francja). Konkurowali w 10 dyscyplinach i przywieźli do ojczyzny dwa medale – srebrny w drużynowym kolarstwie torowym na dystansie 4 km oraz brązowy w jeździectwie.

Cztery lata później Polacy wystąpili na igrzyskach w Amsterdamie (Holandia). Kadra liczyła 66 osób. Złoty medal otrzymała Halina Konopacka w rzucie dyskiem. Srebrojeździectwie (drużynowe skoki) zdobyli polscy żołnierze – Michał Woysym-Antoniewicz, Kazimierz Gzowski i Kazimierz Szosland. Brąz osiągnęły trzy polskie drużyny w takich konkurencjach jak jeździectwo, szermierka oraz wioślarstwo.

Halina Konopacka podczas rzutu dyskiem w czasie IX Letnich Igrzysk Olimpijskich

Ryc. 3. Halina Konopacka podczas rzutu dyskiem w czasie IX Letnich Igrzysk Olimpijskich (Amsterdam, 1928 r.)

W kolejnych latach Polacy wielokrotnie triumfowali podczas letnich igrzysk olimpijskich. W zawodach z 1932 r.Los Angeles (USA) uczestniczyło 20 sportowców. Zdobyli dwa złote medale. Janusz Kusociński zwyciężył w biegu na 10 000 metrów, a Stanisława Walasiewicz pokonała przeciwniczki na dystansie 100 m. Wioślarze przywieźli srebrny medal, zaś polscy szermierze, wioślarze oraz dyskobolka – brąz (w sumie 4 medale).

Po lewej: Janusz Kusociński, złoty medalista z Los Angeles w biegu na 10 000 m; po prawej: polski plakat promujący udział Polaków w letnich igrzyskach olimpijskich

Ryc. 4. Po lewej: Janusz Kusociński, złoty medalista z Los Angeles w biegu na 10 000 m; po prawej: polski plakat promujący udział Polaków w letnich igrzyskach olimpijskich (Los Angeles, 1932 r.)

Z ostatnich, zorganizowanych przed wojną, igrzysk olimpijskich odbywających się w Berlinie (Niemcy) w 1936 r., Polacy przywieźli 6 krążków – 3 srebrne (2 z lekkoatletyki i 1 z jeździectwa) oraz 3 brązowe (lekkoatletyka, strzelectwo, wioślarstwo).

 Po lewej: Stanisława Walasiewicz, złota medalistka z Los Angeles i srebrna medalistka z Berlina w biegu na 100 m; po prawej: Jadwiga Wajsówna, brązowa medalistka z Los Angeles oraz srebrna medalistka z Berlina w rzucie dyskiem

Ryc. 5. Po lewej: Stanisława Walasiewicz, złota medalistka z Los Angeles i srebrna medalistka z Berlina w biegu na 100 m; po prawej: Jadwiga Wajsówna, brązowa medalistka z Los Angeles oraz srebrna medalistka z Berlina w rzucie dyskiem

Tabela przedstawiająca polskie osiągnięcia podczas letnich igrzysk olimpijskich w dwudziestoleciu międzywojennym, opracowanie własne.

Letnie igrzyska olimpijskie (miejsce, rok) Złoty medal Srebrny medal Brązowy medal Miejsce w klasyfikacji ogólnej
Paryż, 1924 r. 0 1 1 22
Amsterdam, 1928 r. 1 1 3 23
Los Angeles, 1932 r. 2 1 4 14
Berlin, 1936 r. 0 3 3 22

Zimowe igrzyska olimpijskie

Polska reprezentacja po raz pierwszy na zimowych igrzyskach olimpijskich wystąpiła w 1924 r. Odbyły się one w Chamonix (Francja) pod nazwą Tygodnia Sportów Zimowych. Sportowcy nie zdobyli jednak żadnego medalu. Także w następnych konkursach – w 1928 r. w Sankt Moritz (Szwajcaria), w 1932 r. w Lake Placid (USA), w 1936 r. Garmisch-Partenkirchen (Niemcy) – Polacy nie stanęli na podium.


Czy wiesz, że…
mimo braku medali na zimowych igrzyskach olimpijskich Polscy sportowcy osiągnęli z kolei wiele sukcesów podczas zimowych mistrzostw świata? Zajmowali oni wysokie miejsca w klasyfikacji takich dyscyplin jak np. narciarstwo czy hokej na lodzie. Największym uznaniem cieszył się Stanisław Marusarz – skoczek narciarski. „Król nart”, bo tak określano Marusarza, wygrał konkurs w 1935 r. w Planicy i pobił rekord świata, oddając skok o długości 87,5 m. Trzy lata później, w Lahti, zdobył srebrny medal podczas mistrzostw świata w narciarstwie. Skoczył dalej niż jego przeciwnik, jednak zajął drugie miejsce ze względu na noty sędziów.

Stanisław Marusarz oddający skok narciarski podczas Międzynarodowych Zawodów Narciarskich o Mistrzostwo Polski

Ryc. 6. Stanisław Marusarz oddający skok narciarski podczas Międzynarodowych Zawodów Narciarskich o Mistrzostwo Polski (Zakopane, 1935 r.)

Nie tylko Stanisław Marusarz reprezentował Polskę w skokach. Robiła to także Elżbieta Ziętkiewicz, która była jedną z pierwszych kobiet na świecie uprawiających skoki narciarskie. Przygotowała się do pierwszych zimowych igrzysk olimpijskich, jednak kobiety w 1924 r. nie zostały dopuszczone do uczestniczenia w zawodach.


Piłka nożna

Jednym z najbardziej popularnych sportów w II RP była piłka nożna. W niepodległej Polsce pojawiało się coraz więcej klubów piłkarskich.

Pierwsze rozgrywki o mistrzostwo Polski odbyły się w 1921 r. W zawodach zwyciężyła Cracovia. W tym samym roku polska reprezentacja rozegrała pierwszy mecz międzynarodowy z Węgrami. Polscy piłkarze przegrali 0:1 w Budapeszcie. Mimo porażki dyscyplina ta cieszyła się coraz większym zainteresowaniem. Niekiedy na trybunach zasiadało 10 tysięcy kibiców, a na meczach w Krakowie, Lwowie lub na Śląsku jeszcze więcej. Ci, którzy nie zmieścili się na stadionie, oglądali mecze z okolicznych drzew.

Kibice oglądający mecz między Wisłą Kraków a Chelsea FC na stadionie Wisły Kraków w 1936 r.

Ryc. 7.  Kibice oglądający mecz między Wisłą Kraków a Chelsea FC na stadionie Wisły Kraków w 1936 r.


Czy wiesz, że…
w 1920 r. zorganizowano pierwsze mistrzostwa Polski w piłce nożnej, jednak nie zostały one rozstrzygnięte? Przyczyną tego była trwająca wojna polsko-bolszewicka. Pierwszy mecz odbył się 18 maja 1920 r. Wawel Kraków przegrał w starciu z Cracovią (1:3). Ostatecznie nie wyłoniono zwycięzcy mistrzostw.

Polska reprezentacja zadebiutowała na III Mistrzostwach Świata w Piłce Nożnej1938 r. we Francji. Starła się wtedy z Brazylią, która strzeliła 6 goli i wygrała. Polska zdobyła wówczas 5 bramek, aż cztery należały do Ernesta Wilimowskiego.

Polska reprezentacja w piłce nożnej przed meczem z Brazylią w 1938 r.

Ryc. 8. Polska reprezentacja w piłce nożnej przed meczem z Brazylią w 1938 r.


Jeździectwo, szermierka i strzelectwo – specjalizacje polskich żołnierzy

Nie tylko piłka nożna cieszyła się popularnością wśród Polaków. Według historyków jeździectwo stanowiło dziedzinę, w której Polacy stali się prawdziwymi specjalistami. Mistrzami w jeździe konnej byli zwłaszcza kawalerzyści, np. Henryk Dobrzański ps. „Hubal”. Wojskowi wielokrotnie triumfowali podczas Pucharu Narodów. W dwudziestoleciu międzywojennym polscy jeźdźcy zdobyli podczas konkursów hippicznych na olimpiadzie w sumie cztery medale.

Zdjęcie przedstawia kawalerzystę podczas zawodów na hipodromie

Ryc. 9. Michał Woysym-Antoniewicz – srebrny i brązowy medalista w jeździectwie drużynowym (Amsterdam, 1928 r.). Zdjęcie przedstawia kawalerzystę podczas zawodów na hipodromie (Łazienki Królewskie, 1932 r.).

Żołnierze byli nie tylko fantastycznymi jeźdźcami, ale także szermierzami. Ich specjalnością stała się szabla. Wojskowi zajmowali też wysokie miejsca w konkursach strzeleckich. Władysław Karaś, kapitan Wojska Polskiego i żołnierz I Brygady Legionów, mając 43 lata, zdobył podczas igrzysk olimpijskich w Berlinie brązowy medal w strzelectwie sportowym.

Sporty lotnicze

W odrodzonej Polsce rozwijały się także sporty lotnicze. Największe osiągnięcia mieli w tej dyscyplinie Franciszek Żwirko oraz Stanisław Wigura. W 1932 r. zwyciężyli w Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych (znanych w Polsce pod nazwą Challenge) zorganizowanych w Berlinie. Były to najważniejsze zawody lotnicze w latach 30. XX w.

Franciszek Żwirko (po lewej, pilot) i Stanisław Wigura (po prawej, konstruktor) przed samolotem RWD-6 w 1932 r.

Ryc. 10.  Franciszek Żwirko (po lewej, pilot) i Stanisław Wigura (po prawej, konstruktor) przed samolotem RWD-6 w 1932 r.

Znaczenie sportu dla niepodległej Polski

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Polacy na różnych konkursach sportowych (igrzyskach olimpijskich, mistrzostwach świata i Europy) zdobyli łącznie 120 medali w wielu dyscyplinach. Dzielnie, z orłem na piersi, reprezentowali państwo, które po 123 latach stało się niepodległe. Ustanowili także wiele rekordów świata, m.in. w lekkoatletyce – Stanisława Walasiewiczówna w biegach na 100 m, 200 m, 60 m i 220 jardów, Halina Konopacka i Jadwiga Wajsówna w rzucie dyskiem, Janusz Kusociński w biegu na 3000 m i 4 mile, a Zygmunt Heljasz w pchnięciu kulą.

Rok 1918 r. otwierał w dziejach państwa polskiego nowy rozdział. Nasze państwo musiało sprostać wielu wyzwaniom z takich dziedzin jak: polityka, prawo, gospodarka, kultura czy komunikacja. Wydawałoby się, że sport zejdzie na drugi plan. Rzeczywistość okazała się inna.

Sport był spoiwem łączącym Polaków, którzy żyli dotychczas w trzech różnych zaborach. Osiągnięcia reprezentantów w międzynarodowych konkursach budowały poczucie dumy i dostarczały kibicom wielu wzruszeń. Polacy, dzięki zaangażowaniu w organizacje oraz kluby sportowe, kibicowaniu, wspieraniu ulubionych drużyn, kształtowali w sobie postawy patriotyczneobywatelskie. Sport łączył wielonarodową II RP, ponieważ w zespołach oraz reprezentacjach uczestniczyć mogli zawodnicy o różnym pochodzeniu.

Polska reprezentacja w kolarstwie podczas letnich igrzysk olimpijskich w 1924 r.

Ryc. 11. Polska reprezentacja w kolarstwie podczas letnich igrzysk olimpijskich w 1924 r.

Utrwal wiedzę

Rozwiąż zadania do tego tematu i utrwal wiedzę. Następnie sprawdź swoje odpowiedzi z rozwiązaniami przygotowanymi przez nauczycieli Odrabiamy.pl.

Zadanie 1. Zadanie 2.

Materiały źródłowe

Informacje

1. Wryk R., Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2015.
2. Zarys historii sportu w Polsce 1867-1997, pod red. J. Gaja, B. Woltmanna, Gorzów Wielkopolski 1999.
3. Żarnowski J., Polska 1918-1939: praca, technika, społeczeństwo, Warszawa 1999.

Ilustracje

[Ryc. 1.] https://ztgsokol.org/ – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 2.] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:CzarniLw%C3%B3wherb.png – dostęp 26.20.2022 r.
[Ryc. 3.] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_w_Amsterdamie_(1-M-786-7).jpg – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 4.] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Janusz_Kusoci%C5%84ski.jpg, https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Polacy_na_igrzyskach_olimpijskich_1932.jpg – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 5.] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stanis%C5%82awa_Walasiewicz_1938.jpg, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wajs%C3%B3wna.jpg – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 6.] https://sportowcydlaniepodleglej.pl/stanislaw-marusarz-twardy-goral/ – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 7.] https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/190811/835c98d3e6e45ee668de7a7de44246f0/ – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 8.] https://www.laczynaspilka.pl/biblioteka/mecze/polska-brazylia-56-05061938 – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 9.] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Krajowe_zawody_konne_w_Warszawie_1932_-_mjr_Micha%C5%82_Woysym-Antoniewicz_NAC_1-S-395-12.jpg – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 10.] https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5944188/obiekty/339696#opis_obiektu – dostęp 26.10.2022 r.
[Ryc. 11.] https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/189616/h:246/ – dostęp 26.10.2022 r.