Skip to content

Urlop i jego rodzaje

W artykule

Prawo do urlopu wypoczynkowego to jedno z podstawowych przywilejów pracownika. Jest regulowane przez Kodeks pracy, ale i gwarantowane ustawą wyższego rzędu – Konstytucją RP. Urlop przybiera jednak różne formy. Dowiedz się, jaki urlop można wziąć w zależności od sytuacji.

Urlop wypoczynkowykomu przysługuje?

Urlop wypoczynkowy przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym w wyniku nawiązania stosunku pracy, a więc posiadających umowę o pracę. Niestety prawu temu nie podlegają osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych. Wyjątkiem są tu jednak indywidualne ustalenia z pracodawcą.

Sprawdź nasz poprzedni artykuł o rodzajach form zatrudnienia.

Formy zatrudnienia (czytaj).

Wymiar urlopu – jak jest ustalany?

Wymiar urlopu wypoczynkowego w pierwszym roku pracy różni się od tego w latach kolejnych. Osoba, która podejmuje pracę po raz pierwszy w życiu, uzyskuje prawo do urlopu w tym samym roku kalendarzowym – po każdym miesiącu pracy otrzymuje 1/12 przysługującego mu urlopu. Jak to tajemnicze sformułowanie wygląda w praktyce?

Pierwszy urlop naliczany jest od wymiaru 20 dni urlopu. 1/12 z 20 dni to 1 i 2/3 dnia. Dzień urlopu odpowiada 8-godzinnemu dniu pracy, a zatem po każdym przepracowanym miesiącu pracy otrzymujemy 1 dzień, 5 godzin i 20 minut urlopu. Po upływie pierwszego roku pracy, osoba zatrudniona nabywa prawo do urlopu w pełnym wymiarze czasowym, a więc automatycznie ma do dyspozycji 20 dni urlopu.

Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od stażu pracy oraz wykształcenia danego pracownika. Jest on określony w art. 154 Kodeksu pracy i wynosi: 

  • 20 dni – dla pracowników zatrudnionych krócej niż 10 lat;
  • 26 dni – dla pracowników zatrudnionych 10 lat i więcej.

Myślisz, że 26 dni urlopu uzyskasz dopiero po przepracowaniu 10 lat? Nic bardziej mylnego. Do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, wlicza się nie tylko okresy poprzedniego zatrudnienia z tytułu umowy o pracę, zarówno w kraju, jak i za granicą, ale i okres uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej i wyższej (art. 155 Kodeksu pracy). Warunkiem jest jednak ukończenie danej szkoły i posiadanie dokumentu poświadczającego ten fakt:

  • zasadnicza szkoła zawodowa – max. 3 lata, w zależności od ścieżki kształcenia;
  • średnia szkoła zawodowa – max. 5 lat;
  • średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – 5 lat;
  • średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata;
  • szkoła policealna – 6 lat (tu sumowany jest okres uczęszczania do szkoły średniej oraz policealnej);
  • szkoła wyższa, czyli studia – 8 lat (szkoła średnia + studia).

Co ważne, gwarantowanego urlopu nie trzeba wykorzystywać w całości w danym roku. Niewykorzystane dni należy jednak odebrać najpóźniej do 30 września kolejnego roku kalendarzowego.

Urlop wypoczynkowy a praca na część etatu

Podczas ustalania wymiaru urlopu dla pracownika niepełnoetatowego także wykorzystuje się wyżej wymienione zasady, odnoszące się do stażu pracy oraz wykształcenia. Jednak urlop nalicza się tutaj proporcjonalnie do czasu pracy. A więc pracownik zatrudniony na pół etatu ma prawo do 10 lub 13 dni urlopu, w zależności od stażu pracy i wykształcenia.

Pozostałe rodzaje urlopów są gwarantowane prawem wyłącznie wtedy, gdy pracownika zmusi do ich wykorzystania szczególna sytuacja życiowa. Wśród tego rodzaju urlopów wyróżniamy następujące: urlop bezpłatny, urlop okolicznościowy, urlop na żądanie, opieka nad dzieckiem, urlop ojcowski, urlop macierzyński, urlop rodzicielski, urlop wychowawczy, urlop na poszukiwanie pracy, urlop szkoleniowy. Omówimy pokrótce każdy z nich.

Urlop na żądanie

W ciągu roku kalendarzowego pracownik ma prawo odebrać maksymalnie 4 dni urlopu na żądanie. Jest on częścią urlopu wypoczynkowego, dlatego wlicza się do podstawowego wymiaru urlopu, a więc 20 lub 26 dni. Różni się on od urlopu wypoczynkowego tym, że nie jest planowany z wyprzedzeniem. Można go wziąć najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia. Pula niewykorzystanego urlopu na żądanie wygasa w danym roku i nie przechodzi na rok następny. Można z niego skorzystać w dowolnym czasie trwania umowy, również w okresie wypowiedzenia.

Urlop bezpłatny

Urlop ten może być przyznany pracownikowi w celu zwolnienia go od świadczeń pracy (art. 174). W czasie jego trwania osoba zatrudniona nie otrzymuje wypłaty, lecz nadal może korzystać z przysługujących mu za sprawą Kodeksu pracy praw. Pozostaje więc osobą zatrudnioną, a pracodawca nie może go zwolnić. W przypadku, gdy urlop bezpłatny trwa dłużej niż 30 dni, o okres jego trwania zostaje pomniejszony wymiar urlopu wypoczynkowego. Jeśli zaś pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym dłużej niż 3 miesiące, pracodawca ma prawo odwołać urlop z ważnych przyczyn. Co ważne, urlop bezpłatny nie wlicza się do stażu pracy oraz stażu urlopowego.

Urlop okolicznościowy

Jak sama nazwa wskazuje, tego rodzaju urlop przysługuje wyłącznie w związku z zaistniałą ważną okolicznością. Powinien zostać wykorzystany w czasie trwania wydarzenia lub w bliskim jego okresie. Za czas trwania urlopu przysługuje pracownikowi wynagrodzenie. Urlop musi być jednak udokumentowany, np. dołączonym aktem ślubu czy zgonu. Czas jego trwania jest krótki i zależy od wydarzenia czy stopnia pokrewieństwa rodzinnego z osobą, której to wydarzenie dotyczy:

  • własny ślub – 2 dni;
  • narodziny dziecka – 2 dni;
  • ślub dziecka – 1 dzień;
  • śmierć i pogrzeb matki, ojca, macochy, ojczyma, małżonka, dziecka – 2 dni;
  • śmierć i pogrzeb brata, siostry, dziadka, babci, teścia, teściowej – 1 dzień.

Urlop macierzyński

Przysługuje on kobietom w ciąży tuż przed porodem oraz kilka tygodni po nim. Wymiar urlopu macierzyńskiego regulowany jest przez art. 180 Kodeksu pracy. W przypadku urodzenia jednego dziecka podczas jednego porodu wynosi on 20 tygodni. Przy czym część urlopu pracownica może wykorzystać 6 tygodni przed porodem. Istnieje też możliwość przekazania części urlopu macierzyńskiego ojcu po upływie 14 tygodni po porodzie.

Urlop rodzicielski

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego pracownik nabywa prawo do urlopu rodzicielskiego. Jego wymiar zależy od liczby urodzonych dzieci i wynosi 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka, a 34 – w przypadku urodzenia większej liczby dzieci. Powinien on być wykorzystany nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Urlop ten przysługuje obojgu rodzicom – mogą z niego korzystać równocześnie, dzieląc go maksymalnie na 4 części.

Urlop ojcowski

Przysługuje on wyłącznie ojcu. Jego wymiar jest stały i wynosi 14 dni, jednak istnieje możliwość podzielenia go na dwie równe części. Prawo do niego zostaje utracone w momencie, gdy dziecko pracownika kończy 24. miesiąc życia.

Urlop wychowawczy

Pracodawcy udzielają tego rodzaju urlopu w celu sprawowania opieki nad małym dzieckiem, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 6. roku życia. Pracownik może starać się o jego przyznanie dopiero po przepracowaniu 6 miesięcy (wliczając w to poprzednie okresy zatrudnienia). Urlop wychowawczy można wziąć na okres maksymalnie 3 lat, dzieląc go na części (nie więcej niż 5). Jednak jeden z rodziców może wykorzystać maksymalnie 35 miesięcy, a drugi – co najmniej jeden miesiąc. Co ważne, za ten rodzaj urlopu pracownik nie dostaje wynagrodzenia.

Opieka nad dzieckiem

Art. 188 Kodeksu pracy mówi, że każdemu pracownikowi, który wychowuje dziecko do 14. roku życia, przysługuje możliwość wykorzystania 16 godzin lub 2 dni zwolnienia od pracy, za które otrzyma on wynagrodzenie. Osoba składająca taki wniosek musi zdecydować, czy zamierza skorzystać z urlopu w wymiarze godzin, czy dni. Ten rodzaj zwolnienia jest niezależny od urlopu wypoczynkowego, dlatego nie pomniejsza go. Rodzice mogą dzielić między sobą dni opieki – każdemu przysługuje 1 dzień. Jednak nie mogą jej wziąć tego samego dnia.

Urlop szkoleniowy

Pracownikowi, który podnosi swoje kwalifikacje przysługuje urlop szkoleniowy. Podczas jego trwania otrzymuje wynagrodzenie, a sam urlop jest niezależny od urlopu wypoczynkowego. Może być udzielony w wymiarze:

  • 6 dni dla pracownika przygotowującego się do egzaminu eksternistycznego, maturalnego oraz potwierdzającego kwalifikacje zawodowe;
  • 21 dni na napisanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Urlop na poszukiwanie pracy

Kiedy pracodawca wypowie umowę o pracę z zachowaniem co najmniej dwutygodniowego okresu wypowiedzenia, pracownik może ubiegać się o płatne zwolnienie w celu poszukiwania zatrudnienia (art. 37 Kodeksu pracy). Wymiar tego urlopu zależy od długości okresu wypowiedzenia. Gdy trwa ono 2 tygodnie bądź miesiąc, pracownikowi przysługują 2 dni robocze, jeśli 3 miesiące – 3 dni robocze.

O szczegółowych zasadach udzielania urlopów warto też poczytać u samego źródła, a więc w Kodeksie pracy. Można również sięgnąć po informacje zamieszczone w serwisie informacyjno-usługowym przeznaczonym dla przedsiębiorców, który prowadzą instytucje rządowe – www.biznes.gov.pl. Znajdują się tam szczegółowe regulacje, jakie dane należy zawrzeć we wniosku urlopowym oraz jakie dokumenty należy ewentualnie dołączyć.