Tatrzański Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 30 października 1954 r.
• Lokalizacja: województwo małopolskie, powiat tatrzański, Tatry
• Powierzchnia: 21 197 ha
• Siedziba dyrekcji: Zakopane
• Symbol: kozica

Historia powstania parku

Najstarsze wzmianki o konieczności chronienia tatrzańskiej przyrody pochodzą z  połowy XVIII w. Jednak pierwszym realnym działaniem była ustawa Sejmu Galicyjskiego we Lwowie z 1869 r. dotycząca ochrony kozic i świstaków w Tatrach. W 1873 r. powstało Towarzystwo Tatrzańskie – organizacja głównie turystyczna, propagująca turystykę górską na ziemiach polskich, która wśród swoich celów miała także ochronę rzadkich tatrzańskich gatunków.

Przez cały czas w Tatrach prowadzona była rabunkowa gospodarka leśna, na górskich halach intensywnie wypasano owce, a dodatkowo działały kopalnie i grasowali kłusownicy. Wszystko to sprawiało, że unikalny charakter najwyższych polskich gór został poważnie zagrożony. Duże wycinki lasów przyczyniały się do coraz częstszych powodzi na Podhalu, co stało się głównym powodem przyspieszenia prac nad ochroną Tatr. Jednocześnie góry te zyskiwały coraz większą popularność turystyczną, dlatego raz po raz pojawiały się kolejne pomysły budowy kolejek i wyciągów.

Już w 1888 r. pojawiła się idea utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego. Dzięki intensywnym pracom Towarzystwa Tatrzańskiego oraz wykupom gruntów prowadzonym przez hr Władysława Zamoyskiego udało się powstrzymać znaczną część pierwszych planów zabudowy gór. Działania te przyspieszyły jeszcze bardziej po I wojnie światowej, a jedynym szkodliwym dla przyrody projektem, którego nie udało się zablokować, była budowa kolejki na Kasprowy Wierch.

Postęp prac nad ochroną Tatr zatrzymany został przez wybuch II wojny światowej, w trakcie której (jak i bezpośrednio po niej) Tatry ponownie padły ofiarą rabunkowej i niekontrolowanej działalności leśnej, pasterskiej, itd.

Pierwszy akt prawny ustanawiający ochronę Tatr został wydany w 1949 r. w Czechosłowacji, gdzie utworzono Tatranský Narodný Park (TANAP) obejmujący Tatry Bielskie i Wysokie. Po polskiej stronie tatrzańską przyrodę ostatecznie zaczęto chronić 1 stycznia 1955 r., kiedy to oficjalnie zaczął działać powołany dwa miesiące wcześniej Tatrzański Park Narodowy (TPN). W 1987 r. Czechosłowacja rozszerzyła TANAP także o swoją część Tatr Zachodnich i tym samym ochroną objęto cały obszar Tatr.

W 1993 r. UNESCO uznało całe Tatry (polskie i słowackie) za Rezerwat Biosfery. Od 2004 r. TPN został zaś włączony do sieci Natura 2000 jako obszar siedliskowy i ptasi Tatry.

Przedmiot ochrony

Tatry są jedynym w Polsce obszarem o charakterze typowo wysokogórskim. Ich rzeźba została w głównej mierze ukształtowana przez formy polodowcowe, ale po części także przez zjawiska krasowe. Na obszarze parku narodowego znajduje się 113 jezior, z których większość jest polodowcowa, oraz ponad 1000 źródeł. Wysokogórski charakter Tatr objawia się również w ich klimacie, który cechuje bardzo duża zmienność warunków termicznych i pogodowych, duże roczne sumy opadów, a także występowanie ciepłego wiatru fenowego o lokalnej nazwie halny.

Lodowce górskie – rzeźbiarze powierzchni Ziemi (czytaj)

Procesy krasowe – rzeźbiarze powierzchni Ziemi (czytaj)

Na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego obserwujemy 5 pięter klimatyczno-roślinnych. Dolna granica parku znajduje się na wysokości około 900 m n.p.m., przez co nie obejmuje piętra pogórzy. Najniższym piętrem w parku jest zatem regiel dolny, najwyższym zaś – piętro subniwalne, czyli turniowe, które obecne jest wyłącznie w Tatrach Wysokich. Co więcej, Tatry Wysokie są jedynym pasmem w całych Karpatach, gdzie występuje to piętro roślinne. Pozostałe tatrzańskie pasma oraz inne grupy górskie Karpat kończą się na piętrze alpejskim (halach), nawet porównywalne wysokością z Tatrami góry w Rumunii.

Pod względem florystycznym Tatry odznaczają się dużą odrębnością w stosunku do reszty Polski, także innych polskich gór. Na ich terenie występuje ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi aż 43% wszystkich obecnych w Polsce. Tatry są jednak przede wszystkim istną skarbnicą gatunków endemicznych (takich, które nie występują nigdzie indziej) i reliktowych(takich, które występują na niewielkim obszarze, choć dawniej miały szeroki zasięg). Najważniejszymi są dwa endemity ściśle tatrzańskie – wiechlina granitowa i wiechlina szlachetna. Dodatkowo w najwyższych górach Polski występuje wiele ważnych endemitów karpackich, m.in. mak tatrzański, ostróżka tatrzańska, urdzik karpacki i szafran spiski (popularny krokus). Najbardziej znanym gatunkiem reliktowym jest zaś dębik ośmiopłatkowy.

Tatry są ważną ostoją dużych ssaków, w tym niedźwiedzia. Ogółem w tych górach występują 53 gatunki ssaków, 101 gatunków ptaków, 3 gatunki gadów, 7 gatunków płazów i 3 gatunki ryb. Najważniejszymi jednak są liczne gatunki alpejskie i borealno-alpejskie, decydujące o wysokogórskim charakterze tatrzańskiej fauny, wśród których można wymienić liczne endemity i relikty. Najbardziej znanymi są oczywiście kozica i świstak. Inne równie ważne gatunki to nornik śnieżny, endemiczne: darniówka tatrzańska, płochacz halny i niepylak apollo, reliktowa skrzelopływka bagienna, czy też bardzo rzadki w Polsce podróżniczek, który poza Tatrami obecny jest jedynie w Karkonoszach.

Materiały źródłowe