Świętokrzyski Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 2 kwietnia 1950 r.
• Lokalizacja: województwo świętokrzyskie, powiaty kielecki, skarżyski i starachowicki, Góry Świętokrzyskie, Pasmo Łysogórskie, Pasmo Klonowskie i Pasmo Pokrzywiańskie
• Powierzchnia: 7626,45 ha
• Siedziba dyrekcji: Bodzentyn
• Symbol: jeleń

Historia powstania parku

Idea wprowadzenia ochrony w Paśmie Łysogórskim pojawiła się już na początku XX w. Wtedy to Polskie Towarzystwo Krajoznawcze wystąpiło z planem utworzenia rezerwatu przyrody. Pierwszy powstał jednak dopiero w 1920 r. na Chełmowej Górze, a jego celem była ochrona naturalnych stanowisk modrzewia polskiego.

Od tego czasu prace nad ochroną świętokrzyskiej przyrody nieco przyspieszyły i już cztery lata później powstały kolejne dwa rezerwaty – na Łysej Górze i na Łysicy. W 1932 r. powiększono dotychczasowe rezerwaty, a także utworzono jeszcze jeden – na Miejskiej Górze. Łączna powierzchnia chronionego terenu wynosiła wówczas ponad 1300 ha, co stanowiło już wyraźny trzon pod utworzenie parku narodowego.

Działania związane z ustanowieniem w Górach Świętokrzyskich najwyższej formy ochrony przyrody zostały jednak przerwane przez wybuch II wojny światowej. Starania te kontynuowano dopiero po jej zakończeniu –i tak w 1950 r. utworzono Świętokrzyski Park Narodowy jako trzeci w Polsce (po Pienińskim i Białowieskim).

W 1996 r. powiększono park do obecnych rozmiarów. Dodatkowo otoczony jest on otuliną o powierzchni ponad 20 tys. ha. 5 lutego 2008 r. cały obszar Świętokrzyskiego Parku Narodowego został włączony do sieci Natura 2000 jako obszar siedliskowy Łysogóry.

W 2021 r. doszło do kontrowersji w związku z decyzją Rady Ministrów o pomniejszeniu parku o niezwykle cenny przyrodniczo, kulturowo i historycznie obszar o powierzchni 1,35 ha wokół szczytu Łysej Góry i przekazaniu go na własność Zgromadzeniu Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, które zamieszkuje znajdujący się tam klasztor. W zamian proponuje się przyłączenie do parku 62 ha sąsiednich lasów, jednakże wskazany do przyłączenia teren jest nieporównywalnie uboższy przyrodniczo niż ten wyłączony.

Przedmiot ochrony

Góry Świętokrzyskie są najstarszymi w Polsce, a do ich wypiętrzania dochodziło podczas wszystkich trzech głównych okresów górotwórczych. Ich wiekowość sprawia, że zostały dość mocno doświadczone przez procesy erozyjne. Dzięki temu obecnie ich zarys jest bardzo łagodny, a osiągane przez nie wysokości dochodzą do zaledwie 614 m n.p.m.

Największą osobliwością Świętokrzyskiego Parku Narodowego są gołoborza. To pozbawione roślinności obszary rumowisk skalnych położonych na zboczach zarówno po północnej, jak i południowej stronie gór. Najrozleglejsze i najcenniejsze gołoborza znajdują się w Paśmie Łysogórskim na stokach Łysej Góry, a także Łysicy.

Nazwa gołoborze jest terminem ludowym i w polskich górach zarezerwowano ją właśnie dla Gór Świętokrzyskich. Tutejsze rumowiska powstały w plejstocenie, pomiędzy 74 tys. a 8,5 tys. lat temu w wyniku wietrzenia mrozowego. Od rumowisk sudeckich i tatrzańskich odróżnia je umiejscowienie poniżej górnej granicy lasu oraz fakt, że gołoborza są już w fazie sukcesji i stopniowo zarastają, zaś w Tatrach i Sudetach wciąż powstają na skutek erozji skał. Od rumowisk beskidzkich różnią się zaś genezą –gołoborza są efektem wietrzenia, a rumowiska beskidzkie – działalności osuwiskowej.

Świętokrzyski Park Narodowy chroni najcenniejsze pozostałości po puszczy, która niegdyś pokrywała Wyżynę Kielecką. Jest on parkiem typowo leśnym, gdyż lasy stanowią 95% jego powierzchni. Na wysokości około 350 m n.p.m. na stokach północnych i około 450 m n.p.m. na stokach południowych występuje granica pomiędzy lasami typowo wyżynnymi a lasami typowo górskimi. W tych pierwszych dominują sosny i dęby, w drugich – buki i jodły, a ich skład gatunkowy odpowiada lasom piętra pogórzy w Beskidach.

W parku stwierdzono obecność ponad 850 gatunków roślin naczyniowych. Na szczególną uwagę zasługuje znaczna liczba gatunków górskich, a nawet wysokogórskich, obecnych w Górach Świętokrzyskich pomimo ich niewielkich wysokości. Wśród gatunków górskich wymienić można: tojad dzióbaty, przetacznik górski, paprotnik kolczysty, żywiec dziewięciolistny i miesiącznicę trwałą. Zaś gatunkiem wysokogórskim (i to subalpejskim, czyli typowym dla piętra kosodrzewiny) jest omieg górski.

Fauna parku również ma charakter typowo leśny. Ze względu na niewielką ilość wód powierzchniowych Świętokrzyski Park Narodowy ubogi jest w ryby, których stwierdzono zaledwie kilkanaście gatunków. Płazy reprezentowane są przez 14 gatunków, z których najliczniejsza jest ropucha szara – największy polski płaz. Z typowo górskich gatunków obecna jest tu jedynie traszka górska. 

W parku stwierdzono obecność 6 gatunków gadów, z czego najliczniej występują jaszczurka żyworodna i żmija zygzakowata. Żmija obecna jest tu we wszystkich trzech typach ubarwienia: brązowym, szarym i czarnym. Ptaki reprezentowane są przede wszystkim przez gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk leśnych, pospolicie występujące w naszym kraju, których ogółem stwierdzono tu około 150 gatunków. Ssaków naliczono zaś 45 gatunków. Na szczególną uwagę zasługują zagrożone wyginięciem w skali kraju popielica, koszatka, mroczek posrebrzany i mroczek pozłocisty. Najcenniejszy jest jednak świat bezkręgowców, wśród których na terenie parku stwierdzono liczne gatunki zagrożone wyginięciem, reliktowe, a także nieznane wcześniej nauce. Jako najważniejsze wymienić można przeźrotkę Kotuli, świdrzyka siedmiogrodzkiego, zagłębka bruzdkowanego i przeplatkę aurinia.

Materiały źródłowe