Proste triki do nauki leksyki (nauka języków obcych)

Im lepiej znamy język, tym więcej nowych wyrazów jest nam potrzebnych. Podczas rozmów lub czytania tekstów w obcym języku często okazuje się, że brakuje nam słów. Jak temu zapobiegać? Jak skutecznie uczyć się słownictwa? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w naszym artykule!

Ile słów potrzebujesz?

Liczba słów, które trzeba opanować, jest zależna od naszego poziomu. Według wymagań obowiązujących na egzaminach ósmoklasisty i maturalnym, które precyzuje Europejski System Opisu Kształcenia Językowego:

• na poziomie podstawowym (A1-A2; to poziom testu ósmoklasisty) powinniśmy znać ok. 1000-2000 słów;
• na początkowym średniozaawansowanym (B1 – poziom matury podstawowej) powinniśmy znać ok. 2000-3000 słów;
• na poziomie zaawansowanym (B2 – poziom matury rozszerzonej) powinniśmy znać ok. 3000-4000 słów;
• na poziomie płynnej biegłości (C1 – poziom matury dwujęzycznej) powinniśmy znać ok. 4000-6000 słów.

W liczbę słów, które powinniśmy znać, wliczają się wszystkie części mowy. Co to oznacza w praktyce? Na poziomie podstawowym poznajemy przede wszystkim wyrazy, które wiążą się z sytuacjami z naszego życia codziennego: takie, których najczęściej używamy oraz których potrzebujemy do komunikacji na co dzień, np. w sklepie, w domu, w szkole czy w komunikacji miejskiej. Są to słowa, które należą do takich kręgów tematycznych jak: pogoda, członkowie rodziny, opis wyglądu i charakteru, ubrania, robienie zakupów czy składanie zamówienia w restauracji. Takie słownictwo jest łatwiej zapamiętać, bo uznajemy je za potrzebne. Według list frekwencyjnych (list słów najczęściej używanych w danym języku) 85% naszej codziennej komunikacji pokrywają słowa, które poznajemy na początku nauki języka obcego. 

Jednak im wyższy jest poziom naszej znajomości języka, tym mniej słownictwa codziennego się uczymy. Ponadto od poziomu średniozaawansowanego poznajemy także wyrażenia idiomatyczne (przysłowia, frazeologizmy) czy pojęcia abstrakcyjne (np. nazwy uczuć, terminologię naukową i specjalistyczną), których nie możemy odnieść do konkretnych sytuacji z życia codziennego. Przez to znacznie trudniej jest nam je zapamiętać. Szacuje się, że jeśli przyswajamy słówka za pomocą fiszek lub listy słów wypisanych na kartce, to w dłuższej perspektywie czasowej zapamiętujemy tylko 10-20% z nich. Jak zatem możemy się skutecznie uczyć słownictwa na wyższych poziomach znajomości języka?

Technika sieci wyrazów

Jednym ze sposobów usystematyzowania naszego słownictwa, a zarazem jego rozbudowy np. o wyrażenia idiomatyczne czy kolokacje (typowe połączenia słów w danym języku), jest technika sieci wyrazów. To rodzaj mapy myśli, która poza znaczeniem wyrazów bierze też pod uwagę informację gramatyczną. Przykładową sieć wyrazów w języku polskim na podstawie rzeczownika kot możemy przedstawić w następujący sposób: 

Ryc. 1. Technika sieci wyrazów na przykładzie rzeczownika kot

W naszej sieci wyrazów powinniśmy umieścić wszystkie słowa, które wiążą się z danym pojęciem. W przypadku rzeczownika kot musimy się zastanowić, jakimi wyrazami opisujemy kota (jaki jest?), co kot robi, a co my z nim robimy, co ma i czego potrzebuje. Przydatne są też inne sposoby na określanie kota: zdrobnienia (oznaczone +) oraz zgrubienia (oznaczone -). Ponadto słowa grupujemy nie tylko zgodnie z ich znaczeniem, ale również funkcją gramatyczną. W niektórych językach (np. polskim czy rosyjskim) możemy zanotować przypadki gramatyczne, z którymi łączą się dane grupy słów (np. co się z nim robi? + biernik). W innych językach (np. angielskim, francuskim lub hiszpańskim) przy czasownikach możemy zanotować łączące się z nimi przyimki (np. play with – bawić się z). Poza rysunkiem, ale nadal w sieci wyrazów, znajdują się frazeologizmy z wyrazem kot: nie są one bezpośrednio połączone ze słowem kluczowym, ale są nam potrzebne do skutecznej komunikacji w języku obcym.  

Na początku nauki możemy stosować technikę sieci wyrazów, żeby porządkować nowe słownictwo. Z czasem możemy sami próbować tworzyć takie sieci. Najlepiej sprawdzają się w przypadku rzeczowników, z których często korzystamy. Dlaczego? Po pierwsze: jeśli używamy jakiegoś wyrazu często, to potrzebne są nam też inne słowa, które chętnie się z nim łączą. Po drugie: wielokrotnie używane wyrazy równie często występują w przysłowiach i powiedzeniach.

Przy tworzeniu sieci wyrazów skorzystaj ze słownika jednojęzycznego – czyli takiego, w którym nie są podane odpowiedniki słowa w innych językach (np. w słowniku języka angielskiego definicje powinny być wytłumaczone po angielsku). W słowniku jednojęzycznym znajdziesz więcej informacji o frazeologii oraz o tym, z jakimi innymi słowami można połączyć wyraz, którego szukasz. Korzystając z takich słowników ćwiczysz rozumienie obcego języka i rozwijasz swoją intuicję językową.

Technika matryc znaczeniowych

Kolejnym sposobem na naukę nowego słownictwa jest technika matryc znaczeniowych. To również jest metoda, która łączy w sobie znaczenia słów oraz ich funkcje gramatyczne. Przy tworzeniu naszej matrycy znaczeniowej nie skupiamy się na frazeologii, ale tworzymy gotowe schematy, zgodnie z którymi możemy budować zdania. Oto przykład matrycy znaczeniowej związanej z ubraniami w języku polskim:

Przy czasownikach zawsze podajemy bezokolicznik w nawiasie oraz formę podstawową (najczęściej 1. osoby liczby pojedynczej), a przy przymiotnikach ustalamy liczbę i rodzaj.

Kategorii możemy wyróżnić więcej lub mniej – nie jest ważna ich liczba, ale podział ze względu na funkcje gramatyczne i zajmowane w zdaniu miejsce. Za pomocą matryc znaczeniowych możemy zwiększyć zasób słownictwa, które jest nam najbardziej potrzebne, oraz podkreślić, z czym łączą się czasowniki. Matryce możemy rozbudowywać, a w każdej z kategorii może znaleźć się więcej niż jedno słowo. Najlepiej sprawdzają się przy słownictwie konkretnym, do rozszerzania słownictwa z tematów, które poruszamy na początku naszej nauki języka (np. ubrania, pogoda, gotowanie, opis postaci).

Jak często powtarzać?

Najważniejsze dla zapamiętania i utrwalenia nowego słownictwa jest powtarzanie. Jak często powinno się to robić?

1. Na lekcji (lub podczas sesji samodzielnej nauki) nowe słowo powinno zostać użyte od 4 do 8 razy, najlepiej w różnych kontekstach. Na przykład, jeśli wyrazem, który właśnie poznaliśmy, jest kot, to możemy zbudować następujące zdania: Mam w domu kota. Mój kot jest gruby i leniwy. W zoo żyją duże koty. Z kotami można się bawić laserem. 
2. Nowe słowo powinno pojawić się w kilku ćwiczeniach. Ważne, żeby ćwiczenia były różnorodne – może to być np. szukanie intruza, rozsypanka wyrazowa oraz opisywanie obrazka. Część ćwiczeń wykorzysta znajomość znaczenia, a część wymaga też użycia reguł gramatycznych. Dzięki temu w naszej głowie tworzy się spójny obraz danego słowa i łatwiej je zapamiętujemy. 
3. Pierwszą powtórkę warto zrobić w przeciągu ok. 1,5 godziny po skończeniu lekcji. Dzięki temu utrwalimy słowo na świeżo, zanim zdąży nam ulecieć z pamięci. Szacuje się, że po ok. 2 godzinach zapominamy nowo poznane wyrazy i gdy siadamy np. do odrabiania lekcji, to musimy się uczyć ich od nowa.  Dlatego ważne, żeby przed tym czasem chociaż raz przeczytać słówka, które przyswoiliśmy.
4. Nowe słowa powinny pojawić się na trzech kolejnych lekcjach lub w trzech kolejnych zadaniach domowych. Taka częstotliwość powtórek pomoże nam skutecznie zapamiętać ich znaczenie i formę gramatyczną.  Co ważne, nie chodzi tutaj o to, by na trzech kolejnych lekcjach wyrecytować słówka z pamięci, ale żeby wykorzystać je w zadaniach lub w pracy na lekcji. Używanie słów w kontekście jest kluczem do ich zapamiętania. 

Do nauki słownictwa mogą też Ci się przydać mnemotechniki! Więcej na ich temat przeczytasz przeczytasz na blogu. 

Jak uczyć się lepiej? Mnemotechniki (czytaj)

Jeśli uczysz się samodzielnie, np. przygotowując się do egzaminu, postaraj się ułożyć naukę zgodnie z tymi regułami. Żeby efektywnie zwiększać swój zasób słownictwa, nie wystarczy rozwiązywanie kolejnych zadań oraz przechodzenie do następnych rozdziałów z książek i repetytoriów – trzeba wracać do tematów, które już przerobiliśmy. Możesz do tego wykorzystać strony internetowe ze zbiorami ćwiczeń albo inny podręcznik niż ten, z którego uczysz się w szkole. Za każdym razem, gdy usiądziesz do zadania z języka obcego, zacznij od ćwiczenia, w którym powtórzysz słówka z poprzednich lekcji.

I najważniejsze: nie zniechęcaj się! Nauka słownictwa ma szansę być też przyjemnością – możesz wypisywać słówka, które pojawią się w Twoim ulubionym serialu lub książce, a potem ćwiczyć je w różnych zadaniach. Powodzenia!

Materiały źródłowe