Poleski Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 1 maja 1990 r.
• Lokalizacja: województwo lubelskie, powiaty: włodawski, łęczyński, parczewski i chełmski, Polesie Zachodnie, Równina Łęczyńsko-Włodawska
• Powierzchnia: 9760 ha
• Siedziba dyrekcji: Urszulin
• Symbol: żuraw

Historia powstania parku

Polesie jest krainą geograficzną rozciągającą się od Litwy poprzez Mazowsze i Białoruś aż po Morze Czarne, zajmujące przy tym około 20% powierzchni Ukrainy. Znaczna jego część znajduje się poza obecnymi granicami Polski, przez co nie może dziwić fakt, iż pierwsze krajowe starania o objęcie ochroną poleskiej przyrody dotyczyły terenów leżących na dzisiejszej Białorusi. Pomysł utworzenia tam parku narodowego pojawił się w 1933 r. za sprawą wybitnego polskiego botanika prof. Władysława Szafera. Przyczynił się on do utworzenia kilku innych parków narodowych w Polsce, jednakże w przypadku Polesia jego plany zniweczył wybuch II wojny światowej i późniejsze zmiany granic państwa.

Kolejne koncepcje pojawiały się w 1954 r. i w 1959 r. Szczególnie istotna była ta druga, ponieważ dotyczyła terenu, na którym park istnieje obecnie. Według ówczesnych zamysłów obszar chroniony miał zajmować powierzchnię 3000 ha i posiadać nazwę Wytycki Park Narodowy. Realizacja tej idei była jednak mocno utrudniona ze względu na krajową politykę, która zakładała otwieranie kopalń na Polesiu oraz intensywną gospodarkę melioracyjną związaną z osuszaniem bagien i tworzeniem pastwisk.

Prace na rzecz ochrony przyrody skupiły się zatem na mniejszych formach. W pierwszej kolejności w latach 1966-82 utworzono 4 rezerwaty przyrody –Durne Bagno, Jezioro Moszne, Jezioro Długie i Torfowisko Orłowskie. W 1983 r. na Polesiu powstały z kolei 4 parki krajobrazowe (m.in. Poleski Park Krajobrazowy) i 4 obszary chronionego krajobrazu. Jednocześnie ówczesne województwo chełmskie, obejmujące omawiane tereny, wprowadziło jako pierwsze w Polsce spójny system zarządzania obszarami chronionymi –Ekologiczny System Obszarów Chronionych.

W 1989 r. przygotowano dokumentację naukową umożliwiającą przekształcenie części Poleskiego Parku Krajobrazowego w park narodowy. Dzięki temu 1 maja 1990 r. ostatecznie udało się utworzyć Poleski Park Narodowy o powierzchni 4813 ha jako pierwszy w Polsce wodno-błotny park narodowy. Od razu również rozpoczęły się prace nad powiększeniem terenu parku, które zakończyły się 1 lutego 1994 r., nadając mu ostateczny rozmiar.

W 2002 r. Poleski Park Narodowy stał się częścią stanowionego przez UNESCO Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie. Jednocześnie po stronie ukraińskiej powstał Rezerwat Biosfery Szacki, a dwa lata później na Białorusi Rezerwat Biosfery Pribużskoje Polesie. Wszystkie one zostały decyzją UNESCO połączone w 2012 r. w jeden transgraniczny rezerwat pod nazwą Polesie Zachodnie na obszarze Polski, Białorusi i Ukrainy.

Od 2004 r. park narodowy jest także częścią sieci Natura 2000. Początkowo tą formą ochrony przyrody objęto jedynie obręb Bagna Bubnów, wyznaczając na nim obszar ptasi o tejże nazwie. Następnie w 2007 r. również pozostała część parku narodowego została objęta ochroną jako obszar ptasi pod nazwą Polesie. W 2008 r. cały park został dodatkowo uznany za obszar siedliskowy Ostoja Poleska.

Od 2005 r. park znajduje się na liście Konwencji Ramsarskiej chroniącej obszary wodno-błotne o znaczeniu międzynarodowym.

Przedmiot ochrony

Najcenniejszym elementem Poleskiego Parku Narodowego są rozległe torfowiska i to z nimi związane są najważniejsze występujące tu gatunki roślin i zwierząt. Na florę parku składa się około 1000 gatunków roślin naczyniowych, 130 gatunków mszaków oraz 260 gatunków glonów.

Wśród parkowych roślin obecne są liczne relikty polodowcowe, m.in. brzoza niska (która osiąga tu największą populację w Polsce), wierzba borówkolistna, gnidosz królewski czy lepnica litewska. Osobliwe jest też występowanie kilku gatunków atlantyckich, m.in. chroszcza nagołodygowego, a także, pomimo iż park leży poniżej 200 m n.p.m., gatunków górskich, np. kosatki kielichowej i gółki długoostrogowej.

Spośród roślin żyjących w parku 68 gatunków należy do wymierających. Są to m.in. dzwonecznik wonny, buławnik czerwony oraz mięsożerne: aldrowanda pęcherzykowata i tłustosz pospolity dwubarwny. Ogółem poleskie torfowiska zamieszkuje aż 8 gatunków roślin mięsożernych (ponad połowa wszystkich polskich). Oprócz dwóch wspomnianych są to m.in. rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna czy też pływacz średni. Ich liczna obecność wynika z faktu, że torfowiska są siedliskiem ubogim w azot, co umożliwia rozwój roślin uzupełniających ten pierwiastek inaczej niż z gleby.

Inną ciekawą grupą roślin są storczyki, których w Poleskim Parku Narodowym stwierdzono 14 gatunków. Oprócz wspomnianych buławnika i gółki są to np. kruszczyk szerokolistny, kukułka plamista, a także, będący bezzieleniowym pasożytem, gnieźnik leśny.

Wśród zwierząt Poleskiego Parku Narodowego także znajduje się wiele rzadkich gatunków. Chronionymi przedstawicielami bezkręgowców są m.in. postojak wiesiołkowiec czy modraszek telejus. Ważne są również trzy gatunki reliktowych torfowiskowych mrówek np. Formica picea.

Do cennych parkowych kręgowców należy zaliczyć przede wszystkim niezwykle rzadkie w Polsce relikty – żółwia błotnego i strzeblę przekopową. Istotnym elementem poleskiej fauny są ptaki, których odnotowano w parku około 200 gatunków, w tym ponad 150 lęgowych. Na szczególną uwagę zasługują tu m.in.: skrajnie zagrożona wyginięciem wodniczka, bocian czarny, bąk, błotniak łąkowy i największy polski ptak – żuraw, który jest symbolem parku. Spośród ssaków jako znaczące można wskazać chronione: owadożerną smużkę leśną i gryzonia – orzesznicę.

Materiały źródłowe