W artykule
Biogramy Piastów i Przemyślidów to zbiór najważniejszych informacji o władcach, którzy rządzili Polską od X do XIV w. Spis skrótowo przedstawia sylwetki książąt i królów z uwzględnieniem najważniejszych dat oraz wydarzeń z lat ich panowania. Biogramy Piastów i Przemyślidów pomogą Ci uporządkować wiedzę o polskich królach z okresu średniowiecza.
Mieszko I
Mieszko I rządził w Polsce od ok. 960 r. do 992 r. Był to pierwszy historyczny władca Polski z rodu Piastów. Stał na czele plemienia Polan. Podczas swego panowania zdołał podporządkować inne plemiona i ich ziemie. Mowa o Pomorzanach, Wiślanach, Ślężanach i Opolanach. Jego państwo składało się z Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, Pomorza Wschodniego i Zachodniego, Śląska oraz ziemi Wiślan w Małopolsce. Najważniejszym grodem było Gniezno.
W 966 r. Mieszko I przyjął chrzest. Decyzja ta skutkowała wprowadzeniem Polski w zachodni krąg kulturowy oraz umocnieniem pozycji władcy w państwie i na arenie międzynarodowej. W 968 r. w Poznaniu powstało biskupstwo misyjne. Książę prowadził intensywną politykę zagraniczną (m.in. wojny z Wichmanem, bitwa pod Cedynią w 972 r., relacje z cesarstwem niemieckim, zerwanie sojuszu z Czechami i zajęcie Śląska). Ok. 991 r. powstał dokument Dagome iudex, w którym Mieszko I potwierdził oddanie ziem swego państwa pod opiekę papieża. Zmarł w 992 r.

Ryc. 1. J. Matejko, „Mieszko I”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Bolesław Chrobry
Bolesław Chrobry rządził w Polsce od 992 r. do 1025 r. Był to pierwszy król Polski. Koronacja odbyła się w 1025 r. jako zwieńczenie działań Chrobrego. W zakresie polityki wewnętrznej książę kontynuował cele wyznaczone przez ojca. W 997 r. wsparł wyprawę biskupa praskiego Wojciecha do Prus. Gdy duchowny zginął śmiercią męczeńską, Chrobry wykupił jego ciało. Polska zyskała patrona i relikwie. Grób Wojciecha w 1000 r. odwiedził cesarz Otton III. Doszło także do jego spotkania z Bolesławem w Gnieźnie. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego władcy wymienili dary. Wydarzenia te skutkowały utworzeniem arcybiskupstwa w Gnieźnie i trzech biskupstw: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Było to bardzo ważne wydarzenie, ponieważ własna metropolia uniezależniła młody polski Kościół od arcybiskupstwa w Magdeburgu.
Syn Mieszka I prowadził aktywną i agresywną politykę zagraniczną, m.in. zaangażował się w wewnętrzne sprawy Czech. W 1003 r. zasiadł na praskim tronie. Do Polski przyłączył Morawy i Słowację. W latach 1002-1018 miała miejsce wojna z Niemcami zakończona pokojem w Budziszynie. W jego wyniku władca przyłączył do Polski Milsko i Łużyce. Podczas starć odłączyło się Pomorze Zachodnie, które powróciło do kultu pogańskiego. W 1018 r. Chrobry dwukrotnie wyprawił się na Ruś Kijowską. W drodze powrotnej odzyskał utracone przez Mieszka I Grody Czerwieńskie. Zmarł w 1025 r.

Ryc. 2. J. Matejko, „Bolesław Chrobry”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Mieszko II
Mieszko II rządził w Polsce od 1025 r. do 1031 r. i od 1032 r. do 1034 r. Jego koronacja miała miejsce w 1025 r. Po swoim ojcu odziedziczył państwo o bardzo długich granicach. Początkowo ingerował w sprawy wewnętrzne cesarstwa, wojował. Ponadto dążył do umocnienia państwa, Kościoła oraz swojej pozycji jako władcy. W 1028 r. z sukcesem zaatakował Saksonię.
Dobra passa nie trwała jednak długo. Król musiał stawić czoła zagrożeniom zewnętrznym. W 1031 r. Polskę zaatakowały Niemcy, Czechy oraz Ruś Kijowska. Konsekwencją tego była utrata wszystkich zdobyczy terytorialnych Chrobrego. Milsko i Łużyce przypadły Niemcom, Śląsk i Morawy – Księstwu Czeskiemu, Słowacja – Księstwu Węgierskiemu, Grody Czerwieńskie – Księstwu Kijowskiemu. W państwie zapanował chaos i Mieszko II uciekł do Czech. Władzę przejął jego starszy brat – Bezprym, który odesłał insygnia królewskie (oznaki władzy królewskiej: korona, berło, jabłko) do Niemiec.
Bezprym panował jako książę. Uznał zwierzchnictwo cesarza. Jego rządy charakteryzowały się wyjątkową brutalnością. Autorytet Bezpryma był bardzo mały, dlatego też wielu chciało, by utracił władzę. Tak się stało w 1032 r., ponieważ Bezprym został zamordowany. Do kraju powrócił Mieszko II, który na krótko przed śmiercią zdołał zjednoczyć państwo.

Ryc. 3. J. Matejko, „Mieszko II”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Kazimierz Odnowiciel
Kazimierz Odnowiciel rządził w Polsce od 1034 r. do 1058 r., z przerwą od 1037/1038 r. do 1039/1040 r. Po swoim ojcu odziedziczył państwo osłabione i ograbione ze zdobyczy terytorialnych Bolesława Chrobrego. Podjął próbę wzmocnienia kraju oraz władzy książęcej, co nie spodobało się możnym. Kazimierz musiał uciekać wpierw na Węgry, a następnie do Niemiec. Z jego nieobecności skorzystał Miecław, który odłączył od Polski Mazowsze. Brak centralnej władzy doprowadził także do wystąpienia ludowego i niszczycielskiego najazdu Brzetysława. Książę czeski przyłączył do swego państwa Śląsk i Mazowsze.
W 1039/1040 r. Kazimierz powrócił do ojczyzny. Pomógł mu w tym cesarz niemiecki, który wsparł go 500 rycerzami. Władca przystąpił do odbudowy państwa. W pierwszej kolejności odzyskał Małopolskę i ustanowił w Krakowie stolicę państwa. W 1047 r. dzięki wsparciu Rusi Kijowskiej przyłączył Mazowsze. W 1054 r. podczas zjazdu w Kwedlinburgu odzyskał Śląsk, musiał jednak płacić Czechom trybut. Ponadto Książę odnowił biskupstwo krakowskie i wrocławskie, sprowadził na ziemie polskie benedyktynów i ulokował ich w Tyńcu oraz Mogilnie.
Kazimierz Odnowiciel zapoczątkował nadawanie wojom ziemi w zamian za służbę wojskową. W ten sposób zaczął kształtować się w średniowiecznej Polsce feudalizm oraz warstwa rycerska. Książę zmarł po 18 latach panowania.

Ryc. 4. J. Matejko, „Kazimierz Odnowiciel”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Bolesław II Szczodry
Bolesław II Szczodry rządził w Polsce od 1058 r. do 1079 r. Następnie został wygnany (udał się na Węgry) i zmarł w 1082 r. (najprawdopodobniej go otruto). Kontynuował dzieło odbudowy państwa, które zapoczątkował jego ojciec. Władca zatroszczył się o polski Kościół, np. odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie, a w 1075 r. ustanowił biskupstwo w Płocku. Wspierał również rozwój klasztorów na ziemiach polskich.
Bolesław Szczodry od samego początku swojego panowania prowadził intensywną politykę zagraniczną. Uwikłał się w sprawy dynastyczne Węgier i Rusi Kijowskiej, zwyciężył w wojnie z Czechami, przestał płacić trybut ze Śląska. Przyłączył także do państwa Grody Czerwieńskie. Najprawdopodobniej utracił wpływy na Pomorzu.
Władca zaangażował się w spór o inwestyturę po stronie papieża, co przyniosło mu w 1076 r. koronę królewską. Był u szczytu, mimo to rosło niezadowolenie społeczne, ponieważ korzyści czerpał w głównej mierze król oraz jego dwór, a nie możni. Ponadto władca był często nieobecny w kraju.
Ważny aspekt podczas panowania króla Bolesława stanowił konflikt z biskupem krakowskim Stanisławem ze Szczepanowa. Duchowny został zamordowany, a jego ciało poćwiartowane. Powyższe kwestie wpłynęły na wygnanie Bolesława Szczodrego z kraju w 1079 r.

Ryc. 5. J. Matejko, „Bolesław II Szczodry”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Władysław Herman
Władysław Herman rządził w Polsce od 1079 r. do 1102 r. Władcy brakowało jednak wysokich aspiracji – nie starał się o uzyskanie korony królewskiej. Podczas jego panowania Polska ponownie stała się księstwem. Jednym z przejawów słabości Władysława Hermana było uleganie wpływom możnych. Władysław Herman był władcą słabym, a świadczy o tym chociażby pozycja palatyna Sieciecha. Urzędnik wykorzystał nieudolność księcia i wzmocnił swoją pozycję. To on faktycznie rządził państwem. Synowie Władysława Hermana – Zbigniew i Bolesław – sprzymierzyli się przeciwko palatynowi. Nie mogli pozwolić, by jego rola w państwie uległa zwiększeniu. Bracia pokonali urzędnika. Palatyn został wygnany z kraju.
Ze względu na słabość Władysława Hermana synowie wymusili na nim podział kraju. Zbigniew otrzymał Wielkopolskę, Kujawy, ziemie sieradzką i łęczycką. Bolesław dostał Małopolskę i Śląsk. Mazowsze pozostało w rękach Władysława Hermana. Książę rządził tą ziemią do momentu swojej śmierci w 1102 r. Następnie bracia rozpoczęli bratobójczą walkę o władzę. Zwycięsko wyszedł z niej młodszy syn Władysława Hermana – Bolesław Krzywousty.

Ryc. 6. J. Matejko, „Władysław I Herman”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Bolesław Krzywousty
Bolesław Krzywousty rządził jako książę Polski od 1107 r. do 1138 r. Jest postrzegany jako obrońca Polski i chrześcijaństwa. Prowadził aktywną politykę wewnętrzną oraz zagraniczną. W 1109 r. zwyciężył z Niemcami. W 1111 r. Bolesław zezwolił przyrodniemu bratu na powrót z wygnania. Oskarżył go o zdradę, nakazał pojmać i oślepić. Tym samym książę stracił konkurenta i umocnił swoją pozycję jako jedynego władcy.
Jednym z najważniejszych celów Bolesława Krzywoustego było odzyskanie Pomorza Wschodniego (Gdańskiego) i Zachodniego. Poszerzenie granic państwa w kierunku północnym zajęło księciu kilka lat. Podbój Pomorza Krzywousty rozpoczął w 1119 r. Dwa lata później Bolesław zajął Szczecin, by następnie wkroczyć na Rugię. W 1222 r. całe Pomorze znalazło się pod władzą piastowskiego władcy. Władca zainicjował także chrystianizację tych ziem. Tak wielkie sukcesy zaprzepaścił ustawą sukcesyjną, która weszła w życie w 1138 r. i rozpoczęła okres rozbicia dzielnicowego.

Ryc. 7. J. Matejko, „Bolesław III Krzywousty”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Przemysł II
Przemysł II rządził jako król Polski od 1295 r. do 1296 r. Wywodził się z wielkopolskiej linii Piastów i dążył do zjednoczenia ziem polskich. Współpracował z arcybiskupem gnieźnieńskim Jakubem Świnką, który miał podobną wizję. W 1290 r. objął władzę w księstwie krakowskim. Nie miał jednak wystarczającego poparcia i Kraków przypadł Wacławowi II – królowi czeskiemu z dynastii Przemyślidów. Po śmierci Mściwoja II w 1294 r. książę wielkopolski zdołał umocnić swoją pozycję, ponieważ objął bezpośrednią władzę nad Pomorzem.
Jakub Świnka koronował Przemysła II w Gnieźnie w 1295 r. Była to pierwsza koronacja od ponad dwóch wieków. Realny zasięg rządów nowego króla był jednak niewielki, ponieważ ograniczał się do Wielkopolski i Pomorza. Przemysł II miał świadomość tego, że kluczem do rozciągnięcia zwierzchności jest panowanie w Krakowie. Władcy nie starczyło jednak czasu, by podjąć się próby zdobycia południa Polski. Stało się tak, ponieważ monarcha został zamordowany w 1296 r. w Rogoźnie. Dokonali tego zabójcy nasłani przez margrabiów brandenburskich.

Ryc. 8. J. Matejko, „Przemysł II”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Wacław II
Wacława II rządził jako król Polski od 1300 r. do 1305 r. Wywodził się z dynastii Przemyślidów. Od 1278 r. był królem Czech. Początkowo rozciągał swoją zwierzchność nad Małopolską, a następnie rozszerzył władzę na Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Do jego koronacji doszło w 1300 r. Zyskał poparcie dzięki wydaniu w 1291 r. przywileju lutomyskiego. Podczas rządów w Polsce usprawnił działanie administracji poprzez wprowadzenie urzędu starosty. Władca ustanowił także nową walutę – grosza praskiego. W jego otoczeniu było dużo Niemców i Czechów. Taka postawa władcy zniechęciła polskich poddanych.

Ryc. 9. J. Matejko, „Wacław II”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Wacław III
Wacław III rządził w Polsce od 1305 r. do 1306 r. jako niekoronowany król. Chciał utrzymać władzę nad Polską, jednak zginął podczas zamachu w Ołomuńcu w 1306 r., gdy szykował się na wyprawę wojskową, by zdobyć Kraków.
Władysław Łokietek
Władysław Łokietek rządził jako król Polski od 1320 r. do 1333 r. Od 1300 r. do 1304 r. przebywał na wygnaniu. W powrocie do Polski pomogli mu Niemcy oraz Węgrzy. Udał się do Krakowa, co wywołało powszechne zadowolenie rycerstwa. Książę zdobył także Sandomierz i Wiślicę. Był człowiekiem charyzmatycznym, który szybko zyskał wsparcie rycerstwa.
Zamordowanie Wacława III w 1306 r. przyniosło Łokietkowi szereg korzyści. Biskup Muskata poddał się Władysławowi za przywileje (np. prawo składu) i nadania dla Krakowa. Następnym celem księcia było Pomorze – ziemia niezwykle ważna pod względem strategicznym i gospodarczym.
W drodze po koronę Władysław Łokietek musiał stawić czoła takim problemom jak negatywna postawa biskupa krakowskiego Jana Muskaty czy bunt wójta Alberta. Podczas gdy książę był skupiony na wydarzeniach w Małopolsce, Pomorze Gdańskie znalazło się w rękach krzyżackich. W 1309 r. zmarł Henryk Głogowski, konkurent Łokietka do korony. W 1314 r. Łokietek wkroczył do Wielkopolski i podporządkował ją sobie.
Zwieńczeniem działalności Władysława Łokietka była jego koronacja w 1320 r. w katedrze wawelskiej w Krakowie. W granicach państwa Władysława Łokietka znalazły się następujące ziemie: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, ziemia sieradzko-łęczycka.
Zjednoczona w I połowie XIV w. Polska była państwem małym pod względem terytorialnym, bez dostępu do morza. Otaczały ją wrogo nastawione państwa, np. Brandenburgia, Czechy czy Państwo Zakonu Krzyżackiego. Łokietek zawiązał sojusz z Węgrami i Litwą. Do największego konfliktu doszło z Krzyżakami. Król starał się rozwiązać konflikt na drodze pokojowej (sąd papieski w Inowrocławiu), jednak bez efektów. Wobec braku sukcesu Władysław Łokietek rozpoczął konflikt zbrojny. Trwał on w latach 1327-1332. W 1331 r. doszło do bitwy pod Płowcami. Rok później zawarto rozejm. W 1333 r. władca zmarł.

Ryc. 10. J. Matejko, „Władysław Łokietek”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Kazimierz Wielki
Kazimierz Wielki rządził jako król Polski od 1333 r. do 1370 r. Przejął władzę po swoim ojcu Władysławie Łokietku. Zapisał się na kartach historii jako jeden z najwybitniejszych władców, o czym świadczy jego przydomek. Przeprowadził szereg reform wewnętrznych z zakresu gospodarki, prawa, sądownictwa, obronności oraz kultury. Znacznym osiągnięciem było ufundowanie w 1364 r. Akademii Krakowskiej – pierwszego uniwersytetu na ziemiach polskich.
W zakresie polityki zagranicznej król doprowadził do unormowania relacji z Czechami oraz Krzyżakami. W 1335 r. Jan Luksemburski zrezygnował z pretensji do polskiego tronu za kwotę 20 tysięcy kóp groszy. W 1343 r. król zawarł z Krzyżakami pokój kaliski. Do Polski wróciły Kujawy i ziemia dobrzyńska. W 1348 r. władca porozumiał się z Czechami w Namysłowie. Na mocy porozumienia Śląsk został przy Czechach. Kilka lat później, w 1356 r., polski władca zrzekł się praw do całego Śląska. W latach 1340-1349 król przyłączył do Polski większą część Rusi Halicko-Włodzimierskiej, choć ekspansja na tym obszarze trwała znacznie dłużej, bo do 1366 r.
Najważniejszymi sojusznikami Kazimierza Wielkiego na arenie międzynarodowej byli Węgrzy. To z Karolem Robertem, a następnie jego synem – Ludwikiem, zawarł umowy sukcesyjne. Kazimierz Wielki zmarł w 1370 r. Był ostatnim koronowanym Piastem na polskim tronie.

Ryc. 11. J. Matejko, „Kazimierz III Wielki”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892.
Materiały źródłowe
Ilustracje
- Ryc. 1. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mieszko1.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 2. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Boleslaus_I.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 3. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mieszko_II_Lambert.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 4. Źródło:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kazimierz_I_Odnowiciel.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 5. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Boleslaw_Smialy.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 6. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wladyslaw_Herman.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 7. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dc/Boleslav_III_of_Poland.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 8. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dc/Boleslav_III_of_Poland.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 9. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_II#/media/Plik:WaclawII.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 10. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wladyslaw_Lokietek.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.
- Ryc. 11. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kazimierz_III_Wielki.jpg, dostęp: 16.08.2022 r.