Park Narodowy Bory Tucholskie

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 14 maja 1996 r.
• Lokalizacja: województwo pomorskie, powiat chojnicki, Pojezierze Pomorskie, Bory Tucholskie
• Powierzchnia: 4613 ha
• Siedziba dyrekcji: Charzykowy
• Symbol: głuszec

Historia powstania parku

Bory Tucholskie są drugim po Puszczy Białowieskiej największym kompleksem leśnym w Polsce. O ile historia ochrony przyrody na całym ich obszarze przedstawia się nie najgorzej, to już w samym rejonie obecnego parku narodowego można ją streścić jako dziesiątki nieudanych projektów.

Początek ochrony w Borach Tucholskich przypada już na koniec XIX w., kiedy to utworzono aktualnie oddalony o ok. 50 km od granic parku narodowego rezerwat Ziesbusch (obecna nazwa to Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie). W okresie międzywojennym głównie inwentaryzowano zasoby przyrody. Jednak od razu po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do prac nad otoczeniem ochroną najcenniejszej części Borów Tucholskich, czyli rejonu Strugi Siedmiu Jezior (teren obecnego parku).

Już w 1948 r. gotowy był plan utworzenia rezerwatu wokół jezior Kocioł i Zielonego – na zarysie jednak się skończyło. Na początku lat 50. przygotowano kolejną koncepcję, tym razem rezerwatu wokół jeziora Płęsno, który miał chronić skupisko olbrzymich, wiekowych jałowców. Rezerwatu jednak nie utworzono, a jałowce nie przetrwały. Jednocześnie prowadzono prace nad propozycją rezerwatu wokół całej Strugi, który miał chronić największą na pomorzu ostoję głuszca. Ponownie nie doszło do realizacji projektu, co w ciągu kolejnych dwudziestu lat doprowadziło do całkowitego zaniku głuszca na tym terenie.

Lata 70. i 80. przyniosły kilka kolejnych nieudanych planów powołania rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych w rejonie Strugi Siedmiu Jezior. Należy jednak zaznaczyć, że w innych częściach Borów Tucholskich przez cały ten czas skutecznie utworzono dwa inne parki krajobrazowe i kilkanaście rezerwatów.

Przełom nastąpił dopiero w 1990 r., kiedy powołano Chojnicki (obecnie Zaborski) Park Krajobrazowy. Trzy lata później powstał ambitny pomysł stworzenia obszernego parku narodowego, który miał połączyć obszar Zaborskiego Parku Krajobrazowego i kilku rezerwatów, w tym wspomnianego na początku rezerwatu cisów. Jak wiele wcześniejszych, również i ten projekt upadł, a w jego miejsce stworzono kolejny, już mniej ambitny, który zakładał powstanie parku o powierzchni ok. 13 tys. ha. Także i tej idei nie udało się wcielić w życie i ostatecznie w 1996 r. wewnątrz Zaborskiego Parku Krajobrazowego powstał Park Narodowy Bory Tucholskie o powierzchni 4789 ha, później pomniejszonej jeszcze do obecnych 4613 ha.

Od 2004 r. park narodowy wraz ze znaczną częścią Borów Tucholskich został włączony do sieci Natura 2000, zaś od 2 czerwca 2010 Bory Tucholskie uznane są za Rezerwat Biosfery UNESCO.

Przedmiot ochrony

Najważniejszym przedmiotem ochrony Parku Narodowego Bory Tucholskie jest unikatowy krajobraz sandrowy. To zresztą jeden z nielicznych w Europie parków narodowych chroniących tę formę polodowcową. Charakterystycznym punktem parku jest zaś Struga Siedmiu Jezior – wyjątkowa rzeka, która zarówno rozpoczyna, jak i kończy się w jeziorze, przepływając po drodze przez kilka kolejnych jezior. 

Ze względu na ubogi charakter gleb w parku, dominującą formacją roślinną są bory sosnowe. Jednak w tutejszych lasach nie brak innych gatunków drzew, m.in. dębów, na czele z wiekowym Bartusiem (około 600 lat, obwód pnia 670 cm). Najważniejszym elementem flory parku są porosty, których stwierdzono tu ponad 200 gatunków. Z roślin naczyniowych szczególnie cenne są te związane z jeziorami, wśród których interesująca jest obecność gatunku atlantyckiego – kłoci wiechowatej. Na faunę parku składają się 144 gatunki ptaków (np. gągoł, zimorodek), 43 gatunki ssaków, 25 gatunków ryb, 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów, z których najliczniejsza jest żmija zygzakowata. Gatunkami zasługującymi na uwagę są przede wszystkim przedstawiciele nietoperzy m.in. karlik większy i gacek brunatny. Ze ssaków cenna jest także obecność reintrodukowanego (przywróconego na dany obszar) bobra. Na terenie parku próżno szukać będącego jego symbolem głuszca (ostatnie siedliska zniknęły w latach 70. XX w.). Obecność tego ptaka w logo parku ma charakter symboliczny i przypomina o skutkach zbyt późno podejmowanych działań ochronnych. Obecnie planowana jest jego reintrodukcja.

Materiały źródłowe