Ojcowski Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 14 stycznia 1956 r.
• Lokalizacja: województwo małopolskie, powiat krakowski, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Dolina Prądnika i Dolina Sąspowska
• Powierzchnia: 2145,6 ha
• Siedziba dyrekcji: Ojców
• Symbol: nietoperz

Historia powstania parku

Pierwsze starania o ochronę ojcowskiej przyrody podejmowano już w XIX w. Miały one wówczas bardziej społeczny charakter i polegały na wykupywaniu gruntów od wrocławskich kupców zarządzających terenami w Dolinie Prądnika. Prowadzili oni bowiem rabunkową gospodarkę polegającą na wycinaniu lasów i bezpowrotnym niszczeniu cennej szaty naciekowej w jaskiniach. Wykup ziem nie miał jednak większego znaczenia, gdyż do I wojny światowej nie podjęto żadnych działań, które wprowadzałyby ochronę prawną na tym terenie.

W latach 20. XX w. z inicjatywy wybitnego przyrodnika prof. Władysława Szafera opracowano pierwszą koncepcję ochrony prawnej Doliny Prądnika. Powstał wówczas projekt rezerwatu przyrody, który w dużej mierze pokrywał się z obecnymi granicami parku narodowego. Pomysł ten nie doczekał się jednak realizacji. Co więcej, liczne inwestycje w infrastrukturę ojcowskiego uzdrowiska znacznie oddalały skuteczną ochronę przyrody.

Po II wojnie światowej wznowiono prace nad utworzeniem rezerwatu. W trakcie licznych badań i konferencji naukowych prowadzonych w latach 1946-53podjęto decyzję, że Dolina Prądnika zasługuje na najwyższe wyróżnienie i ochronę. Tym samym na podstawie projektu rezerwatu rozpoczęto działania dążące do utworzenia parku narodowego. Prace te zwieńczone zostały utworzeniem w styczniu 1956 r. Ojcowskiego Parku Narodowego o powierzchni 1570 ha.

W 1981 r. park narodowy doczekał się otuliny ustanowionej przy okazji tworzenia w sąsiedztwie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. W 1997 r. doszło do poszerzenia granic Ojcowskiego PN do obecnych rozmiarów.

W 2008 r. park został włączony do sieci Natura 2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Prądnika.

Przedmiot ochrony

Niewątpliwie największym skarbem Ojcowskiego Parku Narodowego jest jego rzeźba terenu i odpowiadająca za nią geologia.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska zwana inaczej Jurą zbudowana jest z pokładów skał wapiennych pochodzących ze szczątków organizmów właśnie okresu jurajskiego (201-145 mln lat temu). Grubość tych pokładów dochodzi nawet do 200 m, dzięki czemu możliwe jest powstawanie w nich licznych form krasowych.

Wapienie w okolicy Ojcowa dzielą się na dwa rodzaje, tzw. wapienie uławicone i wapienie skaliste. Wapienie uławicone są miękkie, zbudowane z wyraźnie zaznaczonych warstw, co sprawia, że bardzo łatwo ulegają erozji i wymywaniu. Utworzone zostały głównie z muszli amonitów (wymarła gromada morskich mięczaków) i ramienionogów (morskie bezkręgowce przypominające małże). Wapienie skaliste zaś powstawały przeważnie ze szczątków gąbek. Ich struktura jest mocno związana, twarda i bardzo odporna na wszelkie czynniki erozyjne. Dzięki takiemu zróżnicowaniu wymieszanych ze sobą skał na terenie dzisiejszego Ojcowskiego Parku Narodowego możemy obserwować głębokie i strome doliny, liczne jaskinie, a także ostańcowe skałki o fantazyjnych kształtach (np. Maczuga Herkulesa, Rękawica, Brama Krakowska).

Zróżnicowana rzeźba parku wpływa na panujące tu warunki klimatyczne, które w niemal każdym aspekcie przypominają klimat górski. Specyficzny mikroklimat oraz urozmaicony teren przekładają się zaś na niezwykłe bogactwo gatunkowe tutejszej flory i fauny. W parku stwierdzono m.in. ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych, co stawia go na trzecim miejscu w kraju, po Tatrach i Pieninach. Dość dobrze reprezentowane są gatunki górskie, których stwierdzono tu około 50, m.in. tojad mołdawski, żywiec gruczołowaty, chaber miękkowłosy, języcznik zwyczajny.

Liczną grupę roślin Ojcowskiego Parku Narodowego stanowią również gatunki kserotermiczne, czyli ciepło- i światłolubne, żyjące głównie na tutejszych skałach. Wśród nich sporo gatunków należy do roślinności stepowej. Są to np. ostnica Jana, wisienka karłowata i aster gawędka.

Szata roślinna okolic Ojcowa obejmuje także wiele gatunków reliktowych. Do najważniejszych z nich należą brzoza ojcowska, ułudka leśna i obrazki alpejskie. Bardzo ciekawym ojcowskim gatunkiem jest również niezwykle rzadki, ginący reliktowy glon Hydrurus foetidus. Tworzy brunatne, galaretowate sznury na kamieniach w korycie Prądnika, a po wyjęciu z wody ma zapach przypominający śledzie.

Bogaty jest także świat ojcowskich grzybów. Składa się na niego około 1200 gatunków, w tym liczne objęte ochroną, np. purchawica olbrzymia, lub takie o oryginalnych kształtach, jak gwiazdosz czteropromienny.

Wspólnym występowaniem gatunków górskich i stepowych charakteryzuje się też fauna Ojcowskiego Parku Narodowego. Największym jej skarbem są jednak nietoperze zamieszkujące tutejsze jaskinie. Spośród 25 gatunków tych ssaków występujących w Polsce na terenie parku stwierdzono ich aż 17. O ważności nietoperzy dla przyrody Ojcowskiego PN świadczy fakt umieszczenia stylizowanej sylwetki tego zwierzęcia w godle parku. Najczęściej występującymi na tym terenie gatunkami nietoperzy są podkowiec mały i nocek duży, jednak ich liczebność spada. Obecnie w jaskiniach spotykane są pojedyncze osobniki, dawniej zaś tworzyły one całe kolonie. Pozostałe gatunki, jak np. mroczek późny, są jeszcze rzadsze.

Inne, poza nietoperzami, istotne parkowe gatunki zwierząt to np. zając szarak, piżmak, kobuz, trzmielojad, mysikrólik, rzekotka drzewna czy też przedstawiciele bezkręgowców, m.in. skoczek uszaty, piewik gałązkowiec i wypławek alpejski.

Materiały źródłowe