Od kiedy obchodzimy Dzień Nauczyciela?

Co roku, 14 października, świętuje się w Polsce Dzień Edukacji Narodowej. Jest to wyjątkowa data dla wszystkich nauczycieli, wykładowców, wychowawców oraz pedagogów. Odgrywają oni niebagatelną rolę w życiu młodych ludzi. Nie tylko uczą ich nowych umiejętności, ale także poszerzają horyzonty i kształtują właściwe postawy społeczne. Od kiedy nauczyciele, często będący wzorami oraz drogowskazami dla uczniów,  obchodzą swoje święto?

Wszystko zaczęło się w 1773 roku

Dzień Edukacji Narodowej jest związany z datą 14 października 1773 roku. Tego dnia w Rzeczpospolitej Obojga Narodów utworzono Komisję Edukacji Narodowej. Było to pierwsze w Europie ministerstwo oświaty odpowiedzialne za zreformowanie szkolnictwa. Powołano je na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a następnie uchwalone przez Sejm Rozbiorowy. Jedną z przyczyn utworzenia KEN było rozwiązanie przez papieża Klemensa XV zakonu jezuitów, który był odpowiedzialny za organizację szkolnictwa w państwie polsko-litewskim. Jednakże stworzony przez nich system edukacji nie odpowiadał realiom XVIII wieku. Odznaczał się bowiem konserwatyzmem, naciskał na teologię i łacinę. Pozostałe przedmioty były traktowane podrzędnie. Program był więc oderwany od realnych potrzeb edukacyjnych.

Ryc. 1. Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym, 1768-1771

Początki KEN i jej zasługi

Początkowo w skład KEN wchodziło 8 osób: 4 senatorów i 4 posłów, będących przedstawicielami myśli oświeceniowej w Rzeczypospolitej. Pracownikami Komisji byli także artyści i uczeni współpracujący z Hugonem Kołłątajem. Ten oświeceniowy publicysta i kanonik katedralny był m.in. twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju.

Ryc. 2. Józef Peszka, Hugo Kołłątaj, 1791

Zasługi KEN stanowiły przedmiot wielu badań historycznych. By jednak zrozumieć ich przełomowość, należy wymienić choć kilka reform. Instytucja na nowo zorganizowała oświatę dla szkół elementarnych, gimnazjów oraz uczelni wyższych. Przygotowane nowoczesne programy nauczania obejmowały m.in. nauki przyrodnicze, historię oraz geografię państwa, ale także wychowanie obywatelskie czy fizyczne. Postanowiono, że zajęcia będą prowadzone w języku polskim. KEN w 1775 roku powołała także Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Instytucja ta była odpowiedzialna za opracowanie oraz wydanie nowoczesnych programów szkolnych i podręczników. Prócz zmian w zakresie edukacji, KEN uregulowała podstawy prawne zawodu nauczycielskiego. Efektem jej działalności było także utworzenie seminariów przy uniwersytetach kształcących elitę nauczycielską.

KEN zakończyła swą działalność wraz z upadkiem Rzeczypospolitej. Rozbiory państwa polsko-litewskiego (w 1793 roku i 1795 roku) pogrzebały oświeceniowe osiągnięcia Komisji w dziedzinie edukacji.

Czasy PRL-u

Pomysł obchodzenia święta nauczyciela narodził się w Polsce Ludowej w 1952 roku. Wówczas w Warszawie odbyła się Światowa Konferencja Nauczycielska. Została ona zorganizowana przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Podczas obrad zaproponowano, żeby 20 listopada stał się Międzynarodowym Dniem Karty Nauczyciela. Ostatecznie jednak ustawą z kwietnia 1972 roku ustanowiono 14 października (datę dzienną powołania Komisji Edukacji Narodowej) Dniem Nauczyciela. Był to efekt polityki Edwarda Gierka i zaproponowanych przez niego zmian  na froncie ideologicznym. Do kolejnej korekty doszło w 1982 roku. Międzynarodowy Dzień Karty Nauczyciela stał się Dniem Edukacji Narodowej. Od tego momentu 14 października jest świętem wszystkich pracowników oświaty.

Dzień Edukacji Narodowej – wczoraj i dziś

Współcześnie Dzień Edukacji Narodowej świętowany jest w szkołach podczas akademii, apeli czy przedstawień. Minister Edukacji Narodowej wręcza zasłużonym nauczycielom i pedagogom złote, srebrne oraz brązowe Krzyże Zasługi, medale Komisji Edukacji Narodowej oraz nagrody MEN za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. W czasach PRL-u Dzień Edukacji Narodowej miał podobny przebieg. Również organizowano akademie w szkołach, a nauczyciele otrzymywali nagrody. Jedną z nich była np. odznaka tytułu honorowego “Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Jednakże święto pracowników edukacji miało swój polityczny wymiar i było wykorzystywane przez komunistów w celach propagandowych.

Ryc. 3. Odznaka  tytułu honorowego “Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”

Dzień Nauczyciela w innych krajach

W każdym państwie Dzień Nauczyciela przypada w innym terminie. Na przykład u naszych południowych sąsiadów – Czechów i Słowaków – pedagodzy świętują 28 marca, czyli dzień narodzin Jana Komeńskiego – czeskiego pedagoga, filozofa, reformatora religijnego. W Chinach natomiast Dzień Nauczyciela przypada na 10 września. Wynika to z podobnej wymowy między słowem „nauczyciel” (教师 jiàoshī) a dwiema cyframi 9 (九 jiǔ) i 10 (十 shí) w dacie. Światowy dzień Nauczyciela (World Teacher’s Day) przypada na 5 października. Ogłoszono go dla upamiętnienia daty podpisania 5 października 1966 roku przez UNESCO i Światową Organizację Pracy “Rekomendacji w sprawie statusu nauczycieli”.

Bez względu na datę należy pamiętać, że “Nauczyciel… to jedna z najbardziej wyjątkowych postaci na całym świecie, bo któż inny mógłby każdego dnia ofiarowywać to, co w nim najlepszego, cudzym dzieciom?” (autorką tych słów była Deanna Beisser).

Materiały źródłowe