Skip to content

W artykule

Buty na obcasie są powszechnie uważane za synonim kobiecości i elegancji. Jednak nie zawsze tak było. W przeszłości buty na podwyższeniu chętniej zakładali mężczyźni.

Początki 

Pierwsze wzmianki o butach na obcasach pochodzą ze starożytności. Historycy przyjmują, że tego typu obuwie po raz pierwszy pojawiło się w Egipcie. Wykorzystywali je rzeźnicy podczas uboju zwierząt. Podwyższenie miało ich chronić przed kontaktem z krwią, co wiązało się z systemem wierzeń Egipcjan. Buty na podwyższeniu nosili także Egipcjanie znajdujący się wyżej w hierarchii społecznej. W ten sposób odróżniali się od najbiedniejszych, noszących buty na płaskiej podeszwie. Zachowały się także informacje o butach na obcasach używanych przez perskich jeźdźców. Służyły one do lepszego umocowania nóg w strzemionach. Dzięki nim konni wojownicy mogli wstać i efektywniej wykorzystywać posiadaną broń. Prócz Egipcjan i Persów buty na obcasie nosili Grecy i Rzymianie. Pierwsi z wymienionych zakładali je do przedstawień teatralnych. Koturny sprawiały, że aktorzy byli wyżsi, a przez to lepiej widoczni i słyszalni. Obcasy nosiły także osoby zamożniejsze. Ksenofont w swych rozważaniach O gospodarstwie zapisał, że zamożne kobiety zakładały na stopy koturny, by optycznie dodać sobie kilka centymetrów. W cywilizacji rzymskiej obcasy były charakterystyczne dla kobiet lekkich obyczajów. 

W średniowieczu buty na obcasach były noszone zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Ludzie zakładali je, by nie mieć styczności ze śmieciami i ekskrementami wypełniającymi miejskie ulice. Obcasy początkowo osiągały wysokość około 76 cm. Z czasem ich wygląd zaczął być regulowany przez prawo. Na przykład w Wenecji wysokość obcasa ograniczono do około 8 cm. Zarządzenia władz były jednak ignorowane. 

Weneckie obcasy określane także chopines

Ryc. 1. Weneckie obcasy określane także chopines, Wenecja, XVI w.

Czasy nowożytne

Moda na obcasy pojawiła się na Starym Kontynencie w XVIII w. i przywędrowała ze Wschodu. Początkowo buty na podwyższeniu nosili mężczyźni, ponieważ kobiety uznały ten trend za zbyt kontrowersyjny. Pierwsze obcasy były masywne i mierzyły około 5 cm. Szczególną popularnością cieszyły się we Francji. Osoby przynależące do środowiska królewskiego nosiły obcasy pomalowane drogą, czerwoną farbą. O pozytywnym odbiorze obcasów świadczą portrety króla Francji Ludwika XIV, który był przedstawiany w butach na podwyższeniu, postrzeganych w nowożytności jako symbol męskości

H. Rigaud, Ludwik XIV

Ryc. 2. H. Rigaud, Ludwik XIV, 1701 r.

Z czasem moda na obcasy upowszechniła się wśród kobiet, jednak jedynie tych przynależących do wyższych warstw społecznych. Zmienił się także wygląd obuwia na podwyższeniu. Pierwszą zauważalną różnicą było zwiększenie wysokości obcasów. Ponadto, dzięki zmieniającej się modzie damskiej, obuwie stawało się coraz bardziej ozdobne. Upowszechniły się bowiem suknie na specjalnych stelażach zwiększających ich szerokość i podnoszących delikatnie obszerne spódnice nad ziemią. Tym samym buty były bardziej widoczne. Ważną kwestią było także to, że buty na obcasach zmniejszały optycznie wielkość damskiej stopy. Dzięki temu wydawały się być one zgrabniejsze i subtelniejsze. 

Czy wiesz, że…

baśń autorstwa Charles’a Perraulta pod tytułem Cendrillon, czyli Kopciuszek nie przez przypadek powstała pod koniec XVII w. To właśnie wtedy obcasy stały się elementem coraz chętniej wykorzystywanym w damskiej garderobie. Szklany pantofelek do dziś jest uważany za symbol delikatności i kobiecości. 

Ilustracja nawiązująca do Kopciuszka autorstwa G. Doré

Ryc. 3. Ilustracja nawiązująca do Kopciuszka autorstwa G. Doré, II poł. XIX w.

W ostatnich dziesięcioleciach XVIII stulecia obcasy wyglądały zupełnie inaczej niż na początku wieku. Były wysokie oraz cienkie. Dopełniały damskie stroje zwłaszcza z krótszymi spódnicami.  

Kryzys

Zmierzch popularności butów na obcasach nastąpił na początku XIX w. Wpływ miały na to wydarzenia polityczne – rewolucja francuska, epoka napoleońska i kongres wiedeński. Buty na obcasach były kojarzone ze skorumpowanym, absolutystycznym francuskim dworem. Ponadto stopniowo postępowała zmiana mentalności europejskich społeczeństw. Upowszechniły się idee zdrowego trybu życia. Do łask powróciły także długie, sięgające ziemi spódnice. Buty na podwyższeniach nie odpowiadały więc kryteriom epoki, dlatego straciły rację bytu. 

Jedwabne buty na obcasie, Anglia

Ryc. 4. Jedwabne buty na obcasie, Anglia, ok. 1750-1770 r.

Lata świetności 

Buty na obcasie na stałe weszły do damskiej garderoby pod koniec XIX stulecia. Pierwsze XX-wieczne modele nawiązywały wyglądem do tych noszonych na dworze francuskiego króla Ludwika. Z czasem jednak zaczęły przybierać coraz to rozmaitsze formy. W latach 50. powstała szpilka. Zyskała popularność dzięki Christianowi Diorowi. Zaprojektował ją jednak Roger Vivier. Nowy typ obcasa określono jako obcas szpilkowy – talon aiguille. Był wzmocniony stalą, co miało zapobiec jego pęknięciu czy złamaniu. Znaczącą rolę w upowszechnieniu szpilek odegrała Marilyn Monroe. Aktora miała powiedzieć: Nie wiem, kto wynalazł obcasy, ale wszystkie kobiety dużo mu zawdzięczają. W kolejnych latach projektanci prześcigali się, by zachwycić kobiece gusta. 

Plakat ukazujący współpracę Christiana Diora z Rogerem Vivierem

Ryc. 5. Plakat ukazujący współpracę Christiana Diora z Rogerem Vivierem, Francja, II poł. XX w. 

Współczesny rynek obuwniczy jest różnorodny, obcasy mają różne wysokości, ale także kształty. Na przestrzeni wieków przestały być jednak elementem charakterystycznym dla mężczyzn. Dziś nieodłącznie kojarzą się z damską garderobą. 

Materiały źródłowe

Informacje
  1. Boucher F, Historia mody, Warszawa 2012. 
  2. Fogg M. (red.), Historia mody, Warszawa 2016.
  3. Żebrowska K., Modowe rewolucje. Niezwykła historia naszych szaf, Kraków 2019.
Ilustracje

Ryc. 1. Źródło: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/82448, dostęp: 04.07.2022 r.
Ryc. 2. Źrodło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:LouisXIV.jpg, dostęp: 04.07.2022 r.
Ryc. 3. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gustave_dore_cendrillon4.JPG, dostęp: 04.07.2022 r.
Ryc. 4. Źródło: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/156118, dostęp: 04.07.2022 r.
Ryc. 5. Źródło: https://pl.pinterest.com/pin/213287732322492027/, dostęp: 04.07.2022 r.