Muza makijażu – Nefretete

W przeszłości makijaż pełnił zupełnie inną rolę niż obecnie. Antropolodzy uważają, że miał chronić przed pogodą, był kamuflażem, ale też częścią rytuału. Na przestrzeni wieków sposób malowania twarzy zmieniał się wraz z kanonami piękna. Jeden z nich ukształtowała w starożytnym Egipcie Nefretete.

Makijaż towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat. W dawnych czasach malowali się zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Współcześnie świat makijażu został zdominowany przez płeć piękną, która kreuje swój wizerunek, wybierając spośród setek dostępnych trendów i stylów. 

Sztuka makijażu w starożytnym Egipcie

Warto wiedzieć, że Egipcjanie byli nie tylko utalentowanymi astronomami, matematykami czy medykami, ale także chemikami. Potrafili tworzyć z mieszanek różnych substancji kosmetyki – kremy nawilżające, róże do ust i policzków, kohl (substancja wykorzystywana do malowania oczu), a nawet lakiery do paznokci. W tym celu łączyli zmielone minerały z tłuszczem zwierzęcym lub roślinnym. Uzyskiwali w ten sposób kosmetyki o odpowiedniej konsystencji do nakładania na powieki, szczyty kości policzkowych czy usta. 

O stopniu zaawansowania egipskiej sztuki makijażu świadczą odnalezione w grobowcach przyrządy niezbędne do produkcji kosmetyków. Mowa o szpatułkach, paletkach, młynkach i aplikatorach. Zabytki te potwierdzają, że makijaż był ważnym elementem nie tylko życia na ziemi, ale także tego pozagrobowego. Co więcej, kosmetyki i przyrządy niezbędne do ich nakładania na twarz odnajdywano w grobowcach ludzi bogatych, ale także tych biedniejszych. Ci wykorzystywali do przechowywania kosmetyków np. muszle i pudełka z trzciny cukrowej. Bogatsi stosowali natomiast szkatułki z kości słoniowej.

Ryc. 1. Naczynie kosmetyczne w kształcie kaczki, ok. 1350-1327 r. p.n.e.

Ryc. 2. Łyżeczka kosmetyczna w kształcie pływającej kobiety podtrzymującej naczynie, ok. 1390-1352 r. p.n.e.

Trendy makijażowe nad Nilem

Makijaż egipski słynął z mocnego podkreślenia oczu, co wynikało z systemu wierzeń starożytnych Egipcjan. Dążyli oni do odtworzenia oka boga Ra i Horusa, które pełniły funkcję ochronnych talizmanów. Na powieki nakładano szmaragdowozielone cienie, a kreski malowano czarnym kohlem. Makijaż oka w kolorze malachitu miał bowiem zagwarantować łączność z boginią Hathor. Na malunkach z Doliny Królów i Doliny Królowych znajdują się wizerunki mężczyzn i kobiet, których oczy zostały otoczone grubymi, czarnymi kreskami. Kohl był mieszanką takich składników, jak m.in.: sproszkowany antymon, palone migdały, ołów, popiół czy malachit. Składniki te tworzyły czarny, szary lub zielonkawy barwnik. Tę miksturę łączono z wodą lub olejem i specjalnym aplikatorem nakładano na powieki i brwi. Egipcjanie podkreślali także usta. Stworzyli prototyp szminki, który składał się z mieszanki ochry i tłuszczu zwierzęcego. Ochra, czyli barwnik w kolorze żółto-brązowym, zmieszany z woskiem lub żywicą, był nakładany także na policzki. Nadawał im czerwony połysk.

Ryc. 3. Fragment fresku z grobowca Nachta. Przedstawia trzy damy na uczcie.

Kim była Nefretete 

Nefretete była żoną faraona Echnatona z XVIII dynastii, który zasłynął z przeprowadzenia reformy religijnej i wprowadzenia kultu boga Atona. Jej imię oznacza “piękność, która przybyła”. Niektórzy historycy przypuszczali zatem, że była cudzoziemką. Miała wywodzić się z Azji, a do Egiptu sprowadził ją Amenhotep III jako kolejną żonę. Po śmierci faraona Nefretete została partnerką życiową jego syna i następcy – Amenhotepa IV (Echnatona). Urodziła mu szóstkę dzieci. Inna z teorii mówi, że Nefretete wywodziła się z Egiptu i była córką wpływowego dostojnika.

Źródła o życiu Nefretete są niezwykle skromne. Te, które przetrwały do czasów współczesnych przedstawiają ją jako osobę, która odgrywała ważną rolę w państwie. Była doradcą swego męża. Angażowała się w sprawy związane z kultem Atona. Brała udział w uroczystościach państwowych oraz religijnych. Artyści egipscy przedstawiali ją w pozach dotąd zarezerwowanych dla faraonów. Ukazywali ją jako osobę tego samego wzrostu co król Egiptu, składającą dary Atonowi lub jeżdżącą rydwanem. 

Kanon piękna

Nefretete zawdzięcza status ikony piękna sławnemu popiersiu wykonanemu z polichromowanego stiukiem wapienia. Jest to jedno z najważniejszych i najbardziej znanych dzieł sztuki egipskiej, które daje ogląd na ówczesne kanony piękna. Rzeźba została stworzona około roku 1340 p.n.e. przez Totmesa, królewskiego artystę. Mierzy 47 cm i waży około 20 kg. Ma formę pełnoplastyczną, co oznacza, że została opracowana ze wszystkich stron. Popiersie zostało odkryte w 1912 r. i można je aktualnie podziwiać w Muzeum Egipskim w Berlinie.

Ryc. 4. Popiersie Nefretete

Żona faraona została przedstawiona jako dorosła i pełna wdzięku kobieta. Wykonane w 1992 i 2009 r. zdjęcia rentgenowskie i tomograficzne pokazują, że popiersie Nefretete składa się z “wewnętrznej” i “zewnętrznej” twarzy, które różnią się pod pewnymi względami. “Wewnętrzna” twarz, wykonana na wapiennym rdzeniu, ma zmarszczki w okolicach ust i oczu, nierówny nos, zagłębione kąciki powiek oraz mniej wystające kości policzkowe. Badacze popiersia stwierdzili, że “wewnętrzna” twarz mogła być realistycznym odwzorowaniem oblicza egipskiej królowej. Zewnętrzna warstwa jest wyidealizowana. Charakteryzuje się wysokimi kośćmi policzkowymi, łukowatymi i podkreślonymi brwiami, tajemniczym uśmiechem i obrysowanymi na czarno oczami. Na skroniach Nefretete znajduje się niebieski czepiec z królewskim diademem. Ramiona królowej zostały okryte ozdobnym, wielokolorowym kołnierzem.

Makijaż egipski współcześnie 

Odkrycie popiersia królowej Egiptu wpłynęło na ukształtowanie się nie tylko kanonu piękna, ale także trendów w makijażu. Dobrze ukazuje to poniższe zestawienie wizerunków Nefretete, Sophii Loren i Rihanny. Mimo iż dzielą je setki lat, na fotografiach widać, że mocno podkreślone oczy w kształcie migdałów, wyraźnie zarysowane brwi, wysokie kości policzkowe oraz pełne, podkreślone kolorem usta stanowią wciąż aktualny trend. 

Ryc. 5. Sophia Loren (po lewej) i Rihanna (po prawej)

Materiały źródłowe