Heute kommt der Nikolaus – mikołajki w krajach niemieckojęzycznych

Wszystkie dzieci doskonale znają tę datę. Przez cały rok wyczekują bowiem wyjątkowej nocy z 5 na 6 grudnia, aby otrzymać wymarzone prezenty. A przyniesie je im ON – Święty Mikołaj! Czy ten sam Mikołaj odwiedza dzieci w krajach niemieckojęzycznych? Czy ma jakichś pomocników? Jak obchodzi się mikołajki w Niemczech, Austrii i Szwajcarii? Sprawdźmy!

Kim naprawdę był Święty Mikołaj? 

Mikołajki upamiętniają Mikołaja z Miry, który według legendy żył na przełomie III i IV wieku, a rzekomo zmarł właśnie 6 grudnia. Pierwsze wzmianki o nim pojawiają się jednak dopiero w VI wieku. Był biskupem Miry w Licji, która znajduje się na terenie dzisiejszej Turcji. Zasłynął dzięki swojej dobroczynności i niezwykłej hojności, ponieważ rozdał potrzebującym i ubogim cały majątek odziedziczony po rodzicach. 

Istnieje wiele legend opowiadających o dokonywanych przez niego cudach, między innymi o ocaleniu marynarzy przed szalejącym sztormem lub uratowaniu własnego miasta przed klęską głodu. Mikołaj z Miry jest ważnym świętym w kościele katolickim i prawosławnym, a także patronem wielu miejsc (np. Grecji, Rosji, Berlina) oraz zawodów (np. żeglarzy i rybaków).  

Ryc. 1. Ikona Aleksa Pietrowa z 1294 r. przedstawiająca świętego Mikołaja z Miry

Jak wygląda Mikołaj z Miry?

Święty Mikołaj z Miry przedstawiany jest jako starszy, szczupły mężczyzna z brodą, odziany w biskupie szaty, jak na powyższej ikonie Aleksa Pietrowa z 1294 roku. Jego atrybutami są pastorał, księga oraz trzy złote kule, które według legendy podarował ubogiemu ojcu, by ocalić jego trzy córki przed sprzedażą do domu publicznego. Wizerunek tego świętego ma więc niewiele cech wspólnych z komercyjną postacią Świętego Mikołaja istniejącą w kulturze popularnej.

Zwyczaj wręczania dzieciom prezentów 6 grudnia stanowi nawiązanie do szczodrości Mikołaja z Miry, który potajemnie obdarowywał innych.  

Nazewnictwo

6 grudnia na pamiątkę świętego Mikołaja z Miry dzieci w Niemczech odwiedza der Heilige Nikolaus. Można go spotkać tylko w ten jedyny dzień w roku, czyli mikołajki (der Nikolaustag). O wiele częściej w okresie bożonarodzeniowym można usłyszeć jednak takie słowo jak Weihnachtsmann. To określenie wykreowanej między innymi przez światowej sławy koncern Coca-Cola postaci tęgiego, brodatego, starszego mężczyzny w czerwonych szatach, który rzekomo nadlatuje saniami ciągniętymi przez renifery i obdarowuje dzieci. Pojawia się on na ulicach miast, w szkołach, galeriach handlowych czy jarmarkach bożonarodzeniowych przez cały grudzień, a w Wigilię lub Boże Narodzenie wkłada podarunki pod choinkę. 

Z prezentów od Świętego Mikołaja 6 grudnia cieszą się także dzieci w Austrii. W Szwajcarii najmłodszych tego dnia obdarowuje Samichlaus.  

Tutaj znajdziesz prezenty

Wszystkie dzieci w Niemczech 5 grudnia mają do wykonania bardzo ważne zadanie, o którym mówi fragment piosenki z lat 80.: „Kinder, stellt die Stiefel raus, morgen kommt der Nikolaus!”. Chodzi oczywiście o wyczyszczenie butów, ponieważ właśnie do nich Nikolaus wkłada prezenty. Dawniej lśniące buty wystawiano przed dom, jednak obecnie nie praktykuje się tego już tak często, lecz zostawia obuwie przy łóżku. Podarki można znaleźć także w dużych skarpetach (Nikolausstiefel), które zwyczajowo zawiesza się nad kominkiem albo pod poduszką. Przeważnie są to drobne upominki i mnóstwo słodyczy. Dzieci bardzo często zostawiają dla Mikołaja niewielki poczęstunek, na przykład ciasteczka oraz szklankę mleka. 6 grudnia Święty Mikołaj odwiedza dzieci także w przedszkolach i szkołach, lekcje tego dnia są luźniejsze.

Ryc. 2. Duże skarpety (Nikolausstiefel), które zawiesza się nad kominkiem

Towarzysze Świętego Mikołaja 

W Niemczech, Austrii i Szwajcarii na próżno szukać u boku Świętego Mikołaja uroczych aniołków czy pracowitych elfów. Zadaniem Mikołaja jest oczywiście wręczanie najmłodszym prezentów i wywoływanie uśmiechu na ich twarzach. Natomiast pomocnicy są jego przeciwieństwem – rozdają niegrzecznym dzieciom rózgi, wywołują smutek, płacz a nawet paniczny strach!

Knecht Ruprecht 

W północnych i środkowych Niemczech Nikolausowi towarzyszy Knecht Ruprecht, czyli brodaty mężczyzna odziany w długie, brązowe lub czarne szaty, z narzuconym na głowę szpiczastym kapturem. Tradycyjnie jest to postać o ciemnej karnacji, będąca uosobieniem zła. Za pasem lub w ręce trzyma mnóstwo rózg. 

Ryc. 3. Knecht Rupert

Schmutzli

Szwajcarski Samichlaus także ma swoje demoniczne alter ego, którym jest Schmutzli. Nazwa ta wywodzi się od niemieckiego słowa Schmutz oznaczającego brud. Postać przypomina nieco niemieckiego Ruprechta. Charakteryzuje ją długa broda, ciemne szaty i przypięte do paska rózgi. Schmutzli stanowi uosobienie złych duchów zimy.

Ryc. 4. Samichlaus i Schmutzli

Krampus 

Tradycyjna postać sługi Ruprechta czy szwajcarski Schmutzli nie budzą wśród dzieci takiego lęku jak wywodzący się z austriacko-bawarskiego folkloru alpejskiego Krampus. To przerażające wcielenie diabła z ogromnymi rogami, pół kozioł, pół demon. Określany także jako połączenie diabła z faunem. 

5 grudnia, dzień przed mikołajkami, obchodzony jest Dzień Krampusa (Krampusnacht). Ludzie przywdziewają kozie lub owcze skóry, zakładają odrażające maski, włóczą się ulicami i straszą innych, dopóki nie zostaną oswojeni przez Świętego Mikołaja. Dopiero wtedy mogą następnego dnia razem z nim odwiedzać dzieci mieszkające w Austrii i południowych Niemczech. 

Według legend Krampus miał porywać i wynosić w swoich wielkich koszach lub workach niegrzecznych chłopców oraz nieposłuszne dziewczynki. Nic więc dziwnego, że wizerunek i opowieści związane z Krampusem przyprawiają dzieci (a nawet dorosłych!) o dreszcze oraz stanowią inspirację dla twórców filmów grozy.

Ryc. 5. Kartka świąteczna z Krampusem w roli głównej

Ryc. 6. Osoba w stroju Krampusa

A czy Ty byłeś w tym roku grzeczny?

Materiały źródłowe