„A może rzucić to wszystko i pojechać w Bieszczady…”– migracja i turystyka w XIX wieku

Współcześnie pomysł o wyprawie w Bieszczady jest dość prosty do zrealizowania. W realiach XIX wieku, ze względu na znikomą ilość dróg, turystyka nie była jednak tak łatwa. Nie oznacza to jednak, że ówcześnie żyjący nie obierali tego kierunku jako celu swojej podróży. Upowszechnienie kolei żelaznej i parowozów przyczyniło się do zwiększenia ruchów migracyjnych w całej Europie, co miało istotny wpływ zarówno na migrację, jak i turystykę, w tym pielgrzymki. O celach i kierunkach podróży społeczeństwa XIX wieku chcielibyśmy opowiedzieć w tym artykule.

Migracja w XIX wieku

Marzenie o wielkich podróżach i poznawaniu nowych miejsc, podobnie jak współcześnie, towarzyszyło społeczności XIX wieku. Główne motywacje podejmowania decyzji o migracji były różne, choć zazwyczaj przewijały się dwa kluczowe wątki: ciekawość świata oraz polepszenie swojej doli. 

Rodzaje migracji w XIX wieku

W odróżnieniu od migracji charakterystycznych dla wcześniejszego okresu historii w XIX wieku można wyodrębnić kilka typów. Oto kilka z nich:

• Emigracja zarobkowa – zwana również emigracją za chlebem. Podyktowana była przez złe warunki ekonomiczne w niektórych krajach, w szczególności wywołane wojnami oraz klęską nieurodzaju.
• Emigracja polityczna – dotyczyła  głównie ucieczki przedstawicieli niektórych środowisk przed represjami ze strony władz państwowych. Wskutek powstania listopadowego wielu powstańców wyemigrowało. 
• Emigracja zawodowa – w XIX wieku dotyczyła głównie zawodowych żołnierzy, których wysyłano w różne rejony kraju i za granicę. 
• Emigracja religijna – nasilające się zjawiska antysemityzmu w Europie.

Decyzji o emigracji nie mogły podejmować osoby skrajnie biedne. Było to bowiem niezwykle kosztowne. Wskazuje się, że emigrowali głównie średniozamożni mężczyźni, którzy posiadali wykształcenie co najmniej podstawowe. Czas migracji całymi rodzinami nastąpił  znacznie później. 

Kierunki migracji w XIX wieku

Ze względu na skutki rewolucji przemysłowej dużą popularnością cieszyły się migracje wewnętrzne do większych miast. Drobni rolnicy, których gospodarstwo nie zaspakajało podstawowych potrzeb, przenosili się wraz z całą rodziną do miast, gdzie zasilali kręgi warstwy robotników. 

Najważniejsze miasta-centra migracji:

• Londyn,
• Paryż,
• Nowy Jork,
• Wiedeń,
• Berlin.

Rozwój kolei żelaznej i upowszechnienie parowozów spowodowały, że zagraniczne podróże przestały być długie i mozolne. Ponadto atrakcyjne ceny biletów przyczyniły się do tego, że podróżowanie przestało być wyłącznie domeną bogatych.

Kraje, do których migrowano:

• Francja,
• Niemcy,
• Dania,
• Stany Zjednoczone,
• Argentyna,
• Brazylia,
• Kanada,
• Australia.

Atrakcyjność niektórych miejsc wynikała z szeroko zakrojonej akcji reklamowej. Na przykład Kanada, aby zachęcić emigrantów, publikowała na łamach gazet takie hasła jak” „Kanada krainą mlekiem i miodem płynąca”. Podobnie robiły kraje Ameryki Południowej, w szczególności Brazylia. Zainteresowanie wzbudzały częste wybuchy gorączki złota, jak nazywano nagły boom na odkrycie złoża tego surowca w danym regionie świata. Do najważniejszych należą kalifornijska gorączka złota w latach 1848-1849. 

Czy migracje w XIX wieku były na stałe?

W swoich założeniach migracja miała mieć charakter tymczasowy, natomiast w wielu przypadkach emigracja kończyła się wraz z uzyskaniem pewnego majątku lub uzbierania kwoty, która umożliwiała powrót. Zdarzały się jednak przypadki, w których emigranci nie wracali do swoich krajów. Motywów było wiele, m.in. brak środków, uczucie porażki, czy zadomowienie się w nowym miejscu.

Ciekawostka

Ryc. 1. Mapa przedstawiająca obszar o nasilonej migracji 

Turystyka

Oprócz migracji zarobkowej równie ważne i popularne stały się podróże turystyczne. Dotychczas możliwość poznawania nowych miejsc na mapie należała wyłącznie do przedstawicieli elit społecznych. II połowa XIX wieku i wprowadzone wtedy zmiany całkowicie to odmieniły. Coraz częściej odległe miejsca stawały się obiektem zainteresowania szerokich rzesz społeczeństwa, umożliwiając ludziom z różnych warstw społecznych poznawanie nowych kultur i krajobrazów, co wcześniej było zarezerwowane jedynie dla elit.

Migracja i turystyka w XIX wieku odegrały kluczową rolę w rozwoju społeczeństw.

Upowszechnienie podróży turystycznych wiązało się z szeregiem czynników, wśród których wymienić należy:

• wzbogacenie się społeczeństwa,
• postęp w transporcie,
• zmiany w zakresie pracy – wprowadzono płatne urlopy, ograniczono czas pracy,
• powstanie czasu wolnego,
• wzrost popularności książek podróżniczych,
• rozwój skautingu.

Skauting – ruch społeczno-pedagogiczny, który powstał w Anglii na przełomie XIX i XX wieku z inicjatywy Roberta Baden-Powella i Ernesta Thompsona, a jego celem był wieloaspektowy rozwój młodzieży.

Turystyczne kierunki

Oprócz zwykłej ciekawości świata, która od zarania dziejów skłaniała ludzi do odwiedzania różnych miejsc na Ziemi, w XIX wieku upowszechniły się różne typy wyjazdów turystycznych. Wśród nich warto wymienić wyjazdy zdrowotne, pielgrzymki, turystykę kulturową oraz lokalne wycieczki. W dalszej części pokrótce omówimy każdy z tych typów.

Ciekawostka

Wyjazdy zdrowotne

Rozwój medycyny i higieny spowodował, że wielu lekarzy zachęcało swoich pacjentów do wyjazdu do uzdrowisk, gdzie mogli pooddychać świeżym powietrzem, którego często nie było w zatłoczonych miastach, oraz pić wodę o zdrowotnych właściwościach. Do najważniejszych tego typu uzdrowisk należały termy w Budapeszcie, angielskie Bath, belgijskie Spa czy czeskie Karlowe Wary, natomiast w Polsce ośrodki uzdrowiskowe zaczęły powstawać już na początku XIX wieku. Największymi z nich były Krynica, Szczawnica, Busko Zdrój, Solec, Ciechocinek i Nałęczów. 

Więcej na temat higieny w XIX wieku przeczytasz na naszym blogu.

Ryc. 2. Pocztówka z uzdrowiska w Kudowie Zdroju

Czy wiesz, że…

Pielgrzymki

Ważnym celem podróżnych stały się również ośrodki religijne. Wielu Europejczyków udawało się na pielgrzymki do Palestyny, aby tam zwiedzić ważne miejsca związane z religią chrześcijańską i judaizmem. Prężnie rozwijały się również ośrodki kultu wielu świętych. Popularny był średniowieczny szlak do Santiago de Composteli lub Rzymu i Loreto. 

Turystyka kulturowa

Od czasów nowożytnych jednym z etapów edukacji młodych przedstawicieli szlachty były wyjazdy zagraniczne na studia bądź do ważniejszych stolic europejskich. Podobnie jak współcześnie, wielką popularnością cieszyły się ciepłe kraje leżące nad Morzem Śródziemnym oraz tereny górskie. Dla mieszkańców mocarstw kolonialnych niezwykle atrakcyjne były wyjazdy oraz migracje do egzotycznych kolonii. Za takie uznawano m.in. Indie, Egipt lub Maroko. Chętnie odwiedzano duże miasta, które słynęły ze swojej długiej historii. Wśród nich znalazły się miasta włoskie takie jak: Florencja, Mediolan lub Rzym, a także Paryż czy Barcelona. Migracja i turystyka w XIX wieku zmieniły sposób postrzegania odległych miejsc i kultur.

Ryc.3. Pocztówka z Wenecji 

Czy wiesz, że…

Turystyka lokalna

Odległe wycieczki były niezwykle drogie, więc nie każdy mógł sobie na nie pozwolić. Dodatkowo, wiele krajów zaczęło wprowadzać obowiązek posiadania paszportu przy przekraczaniu granicy, co również ograniczało możliwości turystyki. Te trudności spowodowały, że sporą popularnością cieszyły się lokalne wycieczki. Organizowane były do pobliskich parków, ogrodów, większych miast, a nawet na szlaki górskie czy nad jeziora. Chętnie organizowano małe pikniki i zabawy na powietrzu.

Ciekawostka

Materiały źródłowe