Mieszko I (poziom podstawowy)

Mieszko I zasłynął jako budowniczy państwa polskiego. Jego największym osiągnięciem było przyjęcie chrześcijaństwa. Czym jeszcze charakteryzowało się panowanie pierwszego historycznego władcy Polski? 

Początki panowania Mieszka I

Mieszko I przejął władzę ok. 960 r. Panował nad Wielkopolską, Kujawami, Mazowszem i ziemią zamieszkiwaną przez Lędzian (współczesne pogranicze polsko-ukraińskie). Szybko podbił inne plemiona i rozszerzył granice państwa. Podporządkował sobie Pomorze oraz obszary zamieszkiwane przez plemiona Wiślan, Ślężan i Opolan. Poza granicami państwa Mieszka I znalazła się dzisiejsza Warmia i Mazury (żyły tam plemiona pruskie).

Ryc. 1. Mapa przedstawiająca państwo Mieszka I

Książęca drużyna

Książę mógł prowadzić podboje, ponieważ posiadał silną drużynę. W jej skład wchodzili wojowie, których Mieszko I utrzymywał dzięki daninom pobieranym od ludności państwa, czyli obowiązkowym opłatom (początkowo składanym w płodach rolnych i bydle) na rzecz władcy. Źródła przekazują, że drużyna liczyła trzy tysiące wojów. Była wykorzystywana podczas działań zbrojnych, ale stanowiła także wsparcie dla autorytetu księcia.

Ryc. 2. B. Gembarzewski, „Wojowie słowiańscy”. Rysunek powstał według miniatury w „Ewangeliarzu płockim”.

Ustrój i społeczeństwo państwa Mieszka I

Polska w X w. była monarchią patrymonialną. Oznacza to, że państwo było własnością panującego, a książę mógł decydować o przyszłości kraju lub wojnie i pokoju.

Ryc. 3. J. Matejko, „Mieszko I”, rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892

W państwie Mieszka żyło najwięcej chłopów. Zajmowali się głównie uprawą roli i hodowlą zwierząt. Do obowiązków chłopów należało płacenie daniny. Po przyjęciu chrześcijaństwa na ziemiach polskich pojawili się duchowni. Oprócz szerzenia nowej wiary pomagali władcy w zarządzaniu państwem. Część mieszkańców zajmowała się także rzemiosłem i handlem.

Ryc. 4. Społeczeństwo w państwie Mieszka I 

Ciekawostka

Czy wiesz, że nazwa „Polska” pochodzi od słowiańskiego plemienia Polan? 

„Polanie” to pojęcie wywodzące się od słowa „pole”. Wskazuje, czym zajmowali się przedstawiciele tego plemienia, czyli rolnictwem. 

Pierwszym lokalnym zabytkiem, na którym pojawia się nazwa Polski, jest denar Bolesława Chrobrego. Na monecie widnieje napis princes Polonie, co oznacza „książę Polski”. 

Ryc. 5. Ilustracja przedstawiająca denar Bolesława Chrobrego

Chrzest Mieszka I w 966 r. – przyczyny i skutki

Najważniejszą decyzją podjętą przez Mieszka podczas jego panowania było przyjęcie chrześcijaństwa w 966 r. Książę przyjął chrzest od Czechów, z którymi rok wcześniej zawarł sojusz potwierdzony ślubem z Dobrawą. Początkowo nowa wiara rozwijała się w najbliższym środowisku księcia, następnie zaczęli ją przyjmować także poddani. 

Przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I:

• dążenie Mieszka I do zwiększenia znaczenia państwa wśród innych krajów europejskich, 
• nowa religia umacniała władzę księcia, 
• dopóki Mieszko I był poganinem, chrześcijańscy władcy nie traktowali go jako równego partnera, 
• zwiększenie bezpieczeństwa państwa polskiego na arenie międzynarodowej i zdobycie sojuszników, 
• dążenie do wprowadzenia jedności religijnej w państwie,
• chrześcijaństwo budziło podziw i lepiej tłumaczyło świat niż wierzenia pogańskie.

Skutki przyjęcia chrztu przez Mieszka I:

• wzmocnienie pozycji księcia na arenie międzynarodowej i w oczach poddanych, 
• początek szerzenia chrześcijaństwa, 
• rozwój struktur kościelnych w Polsce,
• pojawienie się wykształconych duchownych na ziemiach polskich, 
• powstanie biskupstwa misyjnego w 968 r. w Poznaniu,
• zacieśnienie więzi z cywilizacją zachodnią,
• ułatwienie w przejmowaniu kultury i osiągnięć z Europy Zachodniej,
• w głównych grodach zaczęto wznosić kościoły i kaplice,
• początkowy opór ludności związany z przyjmowaniem nowej wiary,
• stopniowe zacieranie się różnic między plemionami,
• powolny zanik lokalnych kultów religijnych i obyczajów, 
• kształtowanie się jednolitego społeczeństwa polskiego i poczucia wspólnoty. 

Ryc. 6. J. Matejko, „Zaprowadzenie chrześcijaństwa R.P. 965”, 1889 r.

Wrogowie państwa polskiego

Mieszko I musiał prowadzić aktywną politykę zagraniczną. Największe zagrożenie stanowili dla niego zachodni sąsiedzi.

Najważniejsze wydarzenia związane z polityką zagraniczną Mieszka I:

• Mieszko I zawiązał sojusz z Czechami potwierdzony ślubem z Dobrawą;
• polski książę walczył z Wichmanem (saski uciekinier i awanturnik), którego ostatecznie pokonał dzięki wsparciu Czechów;
• władca Polski płacił cesarzowi niemieckiemu Ottonowi I trybut (danina składana jednemu władcy przez drugiego jako dowód uznania zwierzchności lub w zamian za pokój) z terenów „aż po rzekę Wartę”;
• na wieść o sukcesie Mieszka I w starciu z Wichmanem cesarz niemiecki Otton I wyraził zgodę na utworzenie w 968 r. biskupstwa misyjnego w Poznaniu (biskupstwo podlegające bezpośrednio papieżowi); na jego czele stanął Jordan;
• w 972 r. polski książę zwyciężył z margrabią łużyckim Hodonem w bitwie pod Cedynią; 
• zwycięstwo pod Cedynią sprawiło, że Mieszko II popadł w konflikt z cesarzem niemieckim Ottonem II; relacje między państwami zostały naprawione w wyniku małżeństwa Mieszka I z Odą (córka margrabiego Dytryka);
• Mieszko I utracił Grody Czerwieńskie;
• po śmierci Ottona II władzę przejął Otton III, z którym polski książę dążył do jak najbliższej współpracy;
• pod koniec panowania Mieszko I zaatakował Czechy, zajął Małopolskę i Śląsk. 

Ciekawostka

Czy wiesz, że najstarszy opis granic Polski pochodzi z Dagome iudex? Dokument powstał około 991 r. Granice państwa Mieszka I przebiegały wzdłuż Bałtyku, Prus, Rusi, Krakowa i Moraw aż do Odry i wzdłuż miasta Schinesgne (najprawdopodobniej Gniezno). Zgodnie z zapisem poza granicami kraju znajdowała się cała Małopolska oraz Śląsk. Na mocy Dagome iudex Mieszko I oddał państwo gnieźnieńskie pod opiekę Stolicy Apostolskiej.

Ryc. 7. Prezentacja dokumentu „Dagome iudex” w Muzeum Narodowym w Gdańsku (oddział Zielona Brama)

Ocena panowania Mieszka I

Mocne strony panowania Mieszka I:

• położenie fundamentów pod rozwój państwa polskiego,
• przyjęcie chrztu w 966 r.,
• rozpoczęcie chrystianizacji państwa, 
• wprowadzenie Polski do grona chrześcijańskich państw Europy, 
• włączenie Polski w krąg cywilizacji zachodniej (łacińskiej),
• prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej,
• posiadanie drużyny książęcej,
• umocnienie autorytetu dynastii piastowskiej,
• zwiększenie terytorium państwa polskiego.

Słabe strony panowania Mieszka I:

• narzucenie poddanym (poganom) nowej religii,
• powolne przyswajanie nowej wiary,
• rosnące obciążenia fiskalne,
• płacenie trybutu cesarzowi.

Materiały źródłowe