Krótki przewodnik po podatkach

Bill Murray powiedział kiedyś: „Najlepszy sposób na wyjaśnienie dziecku istoty podatku to zjedzenie mu 30% jego porcji lodów”. Słowa amerykańskiego aktora są nieco żartobliwe, ale przypominają też o tym, w jaki sposób najczęściej postrzegamy podatki. Co jednak warto o nich wiedzieć?

Czym jest podatek, a kim podatnik?

Jak najprościej zdefiniować podatek? Otóż jest on swoistym zobowiązaniem pieniężnym, które dotyczy każdego podatnika. Nim zaś może być nie tylko osoba fizyczna czy prawna, lecz także jednostka organizacyjna (bez osobowości prawnej). Podatki wyróżniają się na tle innych świadczeń swoją specyfiką. Są bowiem zawsze:

• powszechne – dotyczą każdego, kto spełnia określone kryteria;
• przymusowe – mogą być egzekwowane za pomocą właściwych procedur;
• bezzwrotne – nie dochodzi do ich zwrotu, jednak z wyjątkiem pewnych sytuacji (nadpłata);
• nieodpłatne – podatek nie jest źródłem roszczeń względem organu pobierającego go. 

Osoba fizyczna – określenie, które ma prawny charakter i odnosi się do człowieka. Dotyczy go od momentu urodzenia aż po śmierć, stanowi przy tym kategorię prawa cywilnego. Człowiek zyskuje tym samym zdolność do czynności prawnych – może być ona ograniczona (po ukończeniu 13. roku życia lub w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego) albo pełna (w momencie osiągnięcia pełnoletności). 

Jakie są kryteria podziału podatków?

Podstawowe kryterium podziału podatków wiąże się z ich sposobem pobierania: mogą być bowiem bezpośrednie lub pośrednie. Jak sama nazwa wskazuje, zobowiązanie bezpośrednie musi zostać opłacone przez określoną osobę – jest związane z jej majątkiem lub dochodem. Z kolei podatki pośrednie zawierają się w cenie zakupionych przez nas dóbr lub usług. 

Podatki bezpośrednie

• dochodowy – od osób fizycznych (PIT)
• dochodowy – od osób prawnych (CIT)
• od czynności cywilnoprawnych
• od spadków i darowizn
• od nieruchomości
• rolny
• leśny

Podatki pośrednie

• akcyzowy
• od towarów i usług (VAT)
• od gier

Zobowiązania te można także podzielić ze względu na inne kryterium –zależnie od ich znaczenia dla państwa. Wtedy wyróżniamy podatki podstawowe i uzupełniające. Te pierwsze są kluczowe dla funkcjonowania państwa, ponieważ stanowią źródło największych dochodów, ponadto dotyczą większości obywateli. W drugiej grupie znajdują się natomiast te, które mają mniejsze znaczenie i odwołują się do zróżnicowanych sytuacji lub też węższego grona podatników. Przykłady podatków bezpośrednich to m.in: dochodowy od osób prawnych lub fizycznych, od towarów i usług. Z kolei do podatków uzupełniających można zaliczyć np.: podatek od spadków i darowizn, od nieruchomości, leśny itd. 

Podatki trzeba także rozróżnić ze względu na to, co staje się ich przedmiotem. W takiej sytuacji dokonuje się klasyfikacji na cztery typy podatków:

1. jeśli wiążą się z dochodem – dochodowe;
2. jeśli są uwarunkowane zakupem dóbr – konsumpcyjne;
3. jeśli wynikają z majątku zgromadzonego przez podatnika –majątkowe;             
4. jeśli dotyczą przychodu – przychodowe.

Ostatni ważny podział tych zobowiązań odwołuje się do sposobu naliczania podatku. Może być on bowiem:

•  regresywny – im wyższa kwota podlegająca opodatkowaniu, tym niższy on jest;
• progresywny – wyższa kwota do opodatkowania wpływa na wzrost podatku; 
• proporcjonalny – wszyscy płatnicy oddają określony procent swojego dochodu.

Podatki PIT i VAT – co warto wiedzieć?

W naszym kraju istnieje wiele podatków, jednak bliżej przyjrzymy się dwóm najważniejszym: mowa oczywiście o Picie i Vacie. Towarzyszą nam nieustannie w codziennym życiu, dlatego warto je lepiej poznać.

PIT

Jak można najprościej zdefiniować PIT (z ang. Personal Income Tax)? Jest to po prostu bezpośredni i osobisty podatek; dotyczy on wszystkich osób fizycznych, a warunkiem jego zapłaty staje się uzyskanie dochodu, jeśli tylko nie podlega on zwolnieniu z tego świadczenia. Same źródła dochodu mogą być zaś rozmaite. To przede wszystkim umowy (np. zlecenie, o pracę czy dzieło), ale także np. najem, dzierżawa, emerytura, renta itp. Warto jednak pamiętać o tym, iż pracujący w pewnym przedziale wiekowym (18–26 lat), osiągający przy tym określony dochód, są z podatku zwolnieni. 

Wspomniane zobowiązanie pieniężne to przykład podatku progresywnego. Po przekroczeniu określonego progu zmienia się wysokość podatku (np. 17% lub 32%) – zależy więc od wykazanego dochodu. 

Raz do roku konieczne jest rozliczenie się z podatku. Polega na tym, że płatnik przygotowuje i następnie składa deklarację PIT. Ona zaś stanowi informację dla organów podatkowych na temat np. kosztów, zaliczek, przychodów czy dochodów. Należy pamiętać o tym, aby wybrać odpowiedni formularz, wprowadzić prawidłowe dane i na końcu się podpisać. Konieczne jest także śledzenie terminów, do których należy się rozliczyć. Na przykład PIT-37 trzeba złożyć zazwyczaj do końca kwietnia. 

VAT

VAT (z ang. Value Added Tax) to w przeciwieństwie do PIT-u podatek pośredni, który dotyczy towarów i usług. Jest więc obecny w życiu każdego z nas. Ma charakter wielofazowy i obrotowy, ponieważ opłaca się go na każdym etapie (np. produkcji) oraz powszechny (dotyczy każdego producenta lub sprzedawcy). Ostatecznie jednak stanowi obciążenie dla konsumenta, ponieważ zawiera się w cenie towaru/usługi, same zaś jego mechanizmy zapobiegają jego nakładaniu się na siebie. VAT zapewnia znaczące wpływy do budżetu – ok. 40%. Same zaś stawki podatku mogą być modyfikowane za pomocą np. nowelizacji ustaw. 

Po co nam podatki?

Podatki na ogół wywołują niezbyt pozytywne reakcje, ponieważ kojarzą się z obciążeniem, czymś nieuchronnym, a jednocześnie przykrym. Trudną relację obywateli i tych świadczeń potwierdzają m.in. słowa Benjamina Franklina („Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki.”) czy George’a Orwella („Nikt nie jest patriotą, gdy chodzi o podatki.”). Pełnią one jednak bardzo ważną funkcję w budżecie państwa, gdyż finansują wydatki publiczne. Mogą przyczyniać się do rozwoju gospodarki, infrastruktury czy edukacji, zapewniają obywatelom to, co niezbędne w życiu codziennym. Podstawowe funkcje podatków są następujące:

1. fiskalna (dochodowa)

• najstarsza funkcja podatków;
• zapewnia dopływ niezbędnych środków do finansowania działań publicznych;
• wpływa na kształt polityki gospodarczej, lecz także społecznej.

2. stymulacyjna

• wpływa na dobór kierunków rozwoju;
• zachęca (lub też nie) do założenia własnej działalności;
• jej przejawem jest zróżnicowanie zobowiązań podatkowych.

3. informacyjna

• dostarcza cennej wiedzy na temat mechanizmów gospodarczych;
• wskazuje na problemy lub nieprawidłowości.

4. redystrybucyjna

• umożliwia podział zgromadzonych środków, które można wykorzystać na ważne aktualnie cele publiczne;
• łagodzi nierówności społeczne.