W artykule
Dane techniczne
- Data utworzenia parku: 16 stycznia 1959 r.
- Lokalizacja: województwo dolnośląskie, powiat karkonoski, Karkonosze
- Powierzchnia: 5951 ha
- Siedziba dyrekcji: Jelenia Góra-Sobieszów
- Symbol: dzwonek karkonoski i goryczka trojeściowa
Historia powstania parku
Pierwsze działania ochronne w Karkonoszach podejmowano już na początku lat 20. XX w. w obrębie Śnieżnych Kotłów i Czarnego Kotła Jagniątkowskiego. W 1933 r. już całe Karkonosze ustanowiono obszarem ochrony roślin. Dodatkowo dwa wcześniejsze obszary ochronne przekształcono w rezerwaty przyrody, a wraz z nimi powołano rezerwaty w Kotle Łomniczki oraz Kotłach Wielkiego i Małego Stawu. Ostańcowe skałki w partiach grzbietowych uznane zaś wówczas zostały za pomniki przyrody.
Po zakończeniu II wojny światowej dotychczasowe rezerwaty odtworzono, a oprócz nich otwarto kilka kolejnych, m.in. Góra Chojnik, który był pierwszym powojennym rezerwatem w Karkonoszach. W miarę wyznaczania kolejnych rezerwatów zaczęto pracować również nad koncepcją powołania Karkonoskiego Parku Narodowego. Pierwszy plan z 1948 r. zakładał utworzenie parku o powierzchni 20 000 ha. Kolejne projekty z 1956 r. i 1957 r. obejmowały także inne, wcześniej nie ujęte w zarysach tereny, co pozwalało przypuszczać, że nowy park będzie jeszcze większy.
Wielkim rozczarowaniem była zatem decyzja Rady Ministrów ze stycznia 1959 r., na mocy której utworzono park narodowy o powierzchni zaledwie 5500 ha. Co więcej, granice parku wytyczono względem dróg, nie zaś jednostek naturalnych, a także nie wyznaczono otuliny, co znacznie utrudniało działania ochronne.
W 1963 r. po stronie czeskiej utworzono Krkonošský národní park. W Polsce zaś wciąż trwały prace nad zwiększeniem ochrony w Karkonoszach. Dopiero po niemal 40 latach starań w 1996 r. udało się wreszcie otoczyć Karkonoski Park Narodowy otuliną o powierzchni 11 200 ha, co poprawiło możliwości ochrony tego terenu. Dalej jednak pracowano nad powiększeniem samego parku. Udało się to osiągnąć dopiero w 2016 r. poprzez przyłączenie do parku obszaru o powierzchni 371 ha. Nieznacznie rozszerzono wówczas także otulinę.
W 1992 r. karkonoska przyroda została doceniona przez UNESCO, które parkom narodowym po obu stronach granicy nadało wspólny status Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze.
Kolejne ważne wydarzenia rangi międzynarodowej przyniósł 2004 r., kiedy to Europejska Federacja Parków Narodowych i Parków Natury przyznała polskiemu i czeskiemu parkowi certyfikat Parku Transgranicznego, co wzmocniło znaczenie parków i zacieśniło między nimi współpracę. W tym samym roku Karkonosze, a dokładnie subalpejskie torfowiska w ich partiach grzbietowych, wpisane zostały na listę Konwencji Ramsarskiejo obszarach wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym.
Od 2007 r. Karkonoski Park Narodowy jest częścią sieci Natura 2000 w ramach obszaru ochrony ptaków Karkonosze. W 2020 r. dodatkowo na tym samym terenie ustanowiono obszar ochrony siedlisk, także pod nazwą Karkonosze.
Przedmiot ochrony
Na piękno i wartość Karkonoszy składa się zarówno ich wyjątkowa geomorfologia, unikatowy klimat, jak i wynikające z nich bogactwo rzadkiej flory i fauny. Najbardziej charakterystyczną i jedną z najcenniejszych form ukształtowania terenu w Karkonoszach są rozległe równiny w partiach grzbietowych. To pozostałości po krajobrazie tego terenu sprzed wypiętrzania się gór. Karkonoskie wierzchowinowe powierzchnie zrównania są unikatem w skali kraju, ponieważ w żadnych innych polskich górach nie zachowało się w tak dobrym stopniu na takich wysokościach ukształtowanie sprzed wypiętrzania.
Drugim niezwykle cennym elementem karkonoskiego krajobrazu są kotły polodowcowe – jedyne poza Tatrami tak dobrze wykształcone. Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego obecnych jest sześć takich kotłów. Ich strome, niemal pionowe ściany osiągają nawet ponad 200 m wysokości. W dwóch z nich – Kotle Wielkiego Stawu i Kotle Małego Stawu – zachowały się także piękne jeziora polodowcowe.
Na grzbietach Karkonoszy zlokalizowane są liczne ostańce skalne (936 na terenie parku i otuliny) o fantazyjnych kształtach, które wyróżniają Karkonosze na tle innych europejskich gór. Do najbardziej znanych i najciekawszych skałek należą m.in. Trzy Świnki czy Pielgrzymy.
Klimat Karkonoszy kształtowany jest głównie przez masy powietrza oceanicznego, co w połączeniu z terenem górskim daje niezwykle surowe warunki i znaczne opady. Średnia roczna temperatura na najwyższym szczycie Karkonoszy – Śnieżce (1602 m n.p.m.) wynosi zaledwie 0,4 °C. Śnieg utrzymuje się tam przez około 176 dni w roku (w kotłach polodowcowych nawet dłużej), a mgły spowijają ten szczyt średnio przez 306 dni w roku.
Takie warunki sprawiają, że charakterystyczny dla gór piętrowy układ roślinności w Karkonoszach obniżony jest aż o około 400 m względem analogicznych pięter w Tatrach, czy 200 m w stosunku do Babiej Góry. Niemniej jednak wykształciły się tu wszystkie piętra aż do alpejskiego, choć ono akurat obecne jest w Karkonoskim Parku Narodowym fragmentarycznie w kilku najwyższych punktach.
Specyficzne połączenie warunków klimatycznych i geologicznych umożliwiło wykształcenie się w Karkonoszach, głównie w piętrach regla górnego i subalpejskim, jednego z największych kompleksów torfowisk górskich w Europie Środkowej. Szczególnie cenne są torfowiska subalpejskie, które przypominają te z gór Skandynawii. Rośnie na nich wiele gatunków roślin typowo mokradłowych, w tym rzadkie, takie jak torfowiec Lindberga (relikt polodowcowy) czy turzyca patagońska, dla której jest to jedyne stanowisko w Polsce.
Karkonosze są istną skarbnicą rzadkich roślin endemicznych (takich, które nie żyją nigdzie indziej) oraz reliktowych (pozostałych po dawnym szerszym zasięgu). Najważniejsze endemity ściśle karkonoskie to m.in. dzwonek karkonoski, gnidosz sudecki, przytulia sudecka i biedrzeniec mniejszy skalny. Innymi rzadkimi i również bardzo ważnymi gatunkami są np. zmienka górska, czosnek syberyjski, pierwiosnek maleńki, czosnek siatkowaty, skalnica śnieżna czy też rzeżucha rezedolistna.
Fauna Karkonoskiego Parku Narodowego obejmuje około 60 gatunków ssaków, około 200 gatunków ptaków, po 6 gatunków płazów i gadów, 2 gatunki ryb oraz przeszło 15 tys. gatunków zwierząt bezkręgowych. Do najważniejszych i najciekawszych karkonoskich zwierząt należy zaliczyć m.in. endemicznego motyla Psodos quadrifaria sudetica, reliktowe żagnicę północną i poczwarówkę arktyczną czy też mornela, ginącego cietrzewia, muflona i nornika burego.
Materiały źródłowe
Informacje
1. https://kpnmab.pl/ – dostęp 19.04.2022
2. https://zpppn.pl/karkonoski-park-narodowy-pl/park – dostęp 19.04.2022
3. https://www.krnap.cz/pl/ – dostęp 20.04.2022
4. https://www.karkonosze.pl/karkonoski-park-narodowy – dostęp 20.04.2022
5. Radwański K., Karkonosze – mapa turystyczna, Wydawnictwo ExpressMap, Warszawa 2015.
6. Fronia R., Pietrzak P., Papaj M., Karkonosze – ilustrowany przewodnik z mapami, Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Jelenia Góra 2017.
Ilustracje
[Ryc. 1.] http://panelimg.netfactory.pl/szklarska-poreba/1024×768/03-09-2014/17-11-43-2062.jpg
[Ryc. 2.] https://fotoforum.gazeta.pl/photo/7/oj/vi/bxrt/rGALJDL3wKsUH0PRmX.jpg
[Ryc. 3.] https://cff2.earth.com/uploads/2017/12/14202440/lindbergs-sphagnum-sphagnum-lindbergii.jpg
[Ryc. 4.] http://bankgenow.kpnmab.pl/zdjecia/max/turzyca-patagonska-carex-magellanica-7.jpg
[Ryc. 5.] https://static.roslin.pl/static/plant_photos/1200px/campanula/bohemica/89ae954a68c87705b6322f4358865f418e8de647.jpg
[Ryc. 6.] http://bankgenow.kpnmab.pl/zdjecia/max/gnidosz-sudecki-pedicularis-sudetica-13.jpg
[Ryc. 7.] https://przyrodniczo.pl/wp-content/uploads/2019/07/przytulia_sudecka5.jpg
[Ryc. 8.] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Pimpinella_saxifraga_subsp._rupestris.jpg/1200px-Pimpinella_saxifraga_subsp._rupestris.jpg
[Ryc. 9.] http://bankgenow.kpnmab.pl/zdjecia/max/zmienka-gorska-cryptogramma-crispa-23.jpg
[Ryc. 10.] https://przyrodniczo.pl/wp-content/uploads/2019/07/czosnek_syberyjski2.jpg
[Ryc. 11.] http://www.tatrygory.pl/galerie/kw_wiosna_2/w_II_075_std.jpg
[Ryc. 12.] https://przyrodniczo.pl/wp-content/uploads/2020/05/czosnek_siatkowaty4.jpg
[Ryc. 13.] https://kpnmab.pl/img/images/KBG/skalnica%20sniezna%20zBG%20MK.JPG
[Ryc. 14.] https://static.roslin.pl/static/plant_photos/1200px/cardamine/resedifolia/745ba94ac6ecc583ab49a2488d5dd13b3c8cb2ad.jpg
[Ryc. 15.] https://www.medianauka.pl/biologia/grafika/rosliny/goryczka-trojesciowa.jpg
[Ryc. 16.] https://www.biolib.cz/IMG/GAL/BIG/315885.jpg
[Ryc. 17.] https://wazki.pl/z/wazki_aeshna_caerulea/MW_A.jpg
[Ryc. 18.] http://mollusca.sav.sk/malacology/img/vertigo-arctica/
[Ryc. 19.] https://www.medianauka.pl/biologia/grafika/ptaki/mornel.jpg
[Ryc. 20.] https://www.gory-karkonosze.pl/data/akce/2512/pozwolmy-cietrzewiom-pyn-w-spokoju.jpg
[Ryc. 21.] https://spy-optic.pl/blog/wp-content/uploads/2015/09/samiec-i-samica-muflona.jpg
[Ryc. 22.] https://www.medianauka.pl/biologia/grafika/ssaki/nornik-bury.jpg