Gorczański Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 1 stycznia 1981 r.
• Lokalizacja: województwo małopolskie, powiaty limanowski i nowotarski, Gorce, rozrogi Masywu Turbacza
• Powierzchnia: 7030 ha
• Siedziba dyrekcji: Poręba Wielka
• Symbol: salamandra plamista

Historia powstania parku

Historia ochrony przyrody w Gorcach rozpoczęła się w 1927 r., kiedy to w dolinie potoku Turbacz na ziemiach należących do hr. Ludwika Wodzickiego utworzony został niewielki prywatny rezerwat przyrody Turbacz im. Władysława Orkana. W 1945 r. w wyniku nacjonalizacji majątków ziemskich rezerwat ten formalnie przestał istnieć, jednakże administracja miejscowego leśnictwa w dalszym ciągu prowadziła faktyczną ochronę tego terenu poprzez brak jakichkolwiek działań gospodarczych.

Gdy z początkiem lat 50. XX w. rozpoczęły się intensywne prace nad utworzeniem Tatrzańskiego i Babiogórskiego Parku Narodowego, pojawiała się także propozycja utworzenia analogicznej ochrony w Gorcach. Nie udało się tego dokonać ze względów politycznych, ale w zamian w 1959 r. w Paśmie Lubania w południowo-wschodniej części Gorców powstał rezerwat Modrzewie, chroniący stanowisko ponad stuletnich modrzewi polskich.

W 1964 r. doszło do reaktywacji rezerwatu Turbacz, jednak w wersji większej niż pierwotnie, dzięki czemu zajął on powierzchnię 319 ha. Rok później powstał rezerwat Dolina Łopusznej powołany w miejscu istniejącej 20 lat wcześniej hodowli żubra. Jednocześnie rozpoczęły się intensywne prace nad utworzeniem parku narodowego, których owocem były trzy projekty, aczkolwiek uznanie władz politycznych zyskał ten o najmniejszej powierzchni. Początkowo do powołania parku narodowego miało dojść w 1977 r., jednak znów na przeszkodzie stanęły kwestie polityczne i prywatne interesy. Ponownie też w zamian utworzony został rezerwat przyrody. W 1979 r. powstał zatem rezerwat Gorce o powierzchni 1990 ha, wyznaczony w taki sposób, że łączył się z rezerwatami Turbacz i Łopuszna, tworząc zwarty obszar chroniony. Rok później, w sierpniu 1980 r., udało się w końcu uchwalić rozporządzenie powołujące Gorczański Park Narodowy, który oficjalną działalność rozpoczął 1 stycznia 1981 r., jednocześnie zastępując dotychczasowe rezerwaty Gorce, Turbacz i Dolina Łopusznej.

W chwili utworzenia GPN zajmował powierzchnię 5908 ha. W latach 1988 i 1997 dochodziło do rozszerzania granic parku do obecnej wielkości. Dodatkowo w 1997 r. wyznaczono wokół parku otulinę co, choć częściowo, jednak niewystarczająco, rekompensuje brak ochrony znacznej części Gorców, m.in. ich najwyższego szczytu – Turbacza.

9 kwietnia 2008 r. Gorczański Park Narodowy został również włączony do sieci Natura 2000 w ramach obszaru ochrony siedlisk Ostoja Gorczańska.

Przedmiot ochrony

Jednym z najważniejszych czynników, dla których utworzono Gorczański Park Narodowy, są najlepiej w Beskidach Zachodnich zachowane pozostałości pradawnej Puszczy Karpackiej. W wielu miejscach w Gorcach lasy te mają wręcz charakter pierwotny.

Innym równie ważnym aspektem są wyjątkowe polany reglowe. Ponad 100 urokliwych gorczańskich polan powstało na skutek prowadzonej tam przez wieki działalności pasterskiej. Pojawienie się terenów nieporośniętych gęstym lasem stworzyło warunki do zadomowienia się roślinności światłolubnej. Tym samym, pomimo że Gorce osiągają wysokość do 1310 m n.p.m., a obecne w nich piętra roślinne ograniczają się do piętra pogórzy oraz regla dolnego i górnego, stały się one domem dla licznych gatunków wysokogórskich, rosnących naturalnie w piętrze kosodrzewiny czy nawet hal.

Do najważniejszych wysokogórskich gatunków występujących na gorczańskich polanach należą: kuklik górski, fiołek dwukwiatowy, omieg górski, zarzyczka górska i ciemiężyca zielona. Innymi bardzo istotnymi gatunkami górskimi są urdzik karpacki i szafran spiski, czyli krokus. Ogółem w Gorczańskim Parku Narodowym stwierdzono obecność około 850 gatunków roślin naczyniowych. Faunę Gorców stanowią w dużej mierze gatunki typowo karpackie. W parku obecne są 4 gatunki ryb, 8 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 140 gatunków ptaków i 56 gatunków ssaków. Najważniejszymi z nich są te rzadkie lub zagrożone wyginięciem, m.in. traszka karpacka, traszka grzebieniasta, głuszec, włochatka, rzęsorek mniejszy, podkowiec mały czy żbik europejski. Ciekawostką jest regularna, coroczna obecność niedźwiedzia, najczęściej pojedynczego młodego migrującego osobnika. Jako ważny parkowy gatunek należy też wskazać salamandrę plamistą, która jest jego symbolem.

Materiały źródłowe