Bolesław Szczodry (poziom podstawowy)

Następcą Kazimierza Odnowiciela został jego najstarszy syn Bolesław. Był określany jako Szczodry, choć współcześnie nazywa się go też Śmiałym. Z czego wynikał przydomek władcy i czy był zasłużony?

Początki panowania Bolesława Szczodrego i przydomek

Kazimierz Odnowiciel zmarł w 1058 r. Jego następcą został najstarszy syn – Bolesław. Celem nowego władcy było wzmocnienie państwa polskiego oraz ograniczenie zagrożenia ze strony Niemiec. 

Książę otrzymał imię po Bolesławie Chrobrym. Przydomek nowego władcy brzmiał Szczodry, czyli hojny. Współcześnie króla nazywa się też Śmiałym. To drugie określenie wynikało z jego waleczności, postawy na arenie międzynarodowej, ale także stosunku do biskupa krakowskiego Stanisława, o którym mowa poniżej. 

Ryc. 1. J. Matejko, „Bolesław II Szczodry”,  rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892 

Polityka wewnętrzna Bolesława Szczodrego 

Bolesław Szczodry kontynuował dzieło odbudowy państwa, które zapoczątkował jego ojciec. Władca zatroszczył się o polski Kościół, np. odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie, a w 1075 r. ustanowił biskupstwo w Płocku. Bolesław wspierał również rozwój klasztorów na ziemiach polskich. 

Władca powrócił także do samodzielnej polityki monetarnej i bił srebrne denary. 

Ryc. 2. Awers i rewers denara królewskiego Bolesława II Szczodrego z lat 1076-1079/1080. Awers (po lewej) przedstawia popiersie króla z koroną na głowie oraz mieczem w dłoni. Rewers (po prawej) ukazuje trzy wieże zwieńczone kopułami i połączone wałem.

Koronacja królewska i niezadowolenie możnowładców 

Bolesław Szczodry od samego początku swojego panowania prowadził intensywną politykę zagraniczną. Uwikłał się w sprawy dynastyczne Węgier i Rusi Kijowskiej. Zwyciężył w wojnie z Czechami. Zaangażował się w spór o inwestyturę po stronie papieża, co przyniosło mu w 1076 r. koronę. Władca był u szczytu. Mimo to rosło niezadowolenie społeczne, ponieważ korzyści czerpał w głównej mierze król z dworem, a nie możni. Ponadto władca był często nieobecny w kraju. Wszystko to wpłynęło na wygnanie króla z kraju w 1079 r. 

Konflikt Bolesława z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa 

Koszty działań zbrojnych prowadzonych przez władcę nadmiernie obciążały społeczeństwo. Król był także bardzo surowy wobec wojów i swych poddanych. Ukarał rycerzy oraz ich rodziny, którzy zostawili go podczas wyprawy kijowskiej. Sytuacja ta zakończyła się najprawdopodobniej buntem możnych oraz rycerstwa, których wsparł Stanisław ze Szczepanowa – biskup krakowski. Jednak tak naprawdę niewiele wiadomo o tych wydarzeniach. 

Ryc. 3. S. Samostrzelnik, „Św. Stanisław”. Miniatura pochodzi z „Catalogus archiepiscoporum gnesnensium. Vitae episcoporum cracoviensium”, 1530-1535 r. 

Możliwe przyczyny konfliktu króla z biskupem krakowskim:

• niezadowolenie z rządów Bolesława,
• władca podejrzewał, że biskup krakowski Stanisław ze Szczepanowa należy do przywódców opozycji królewskiej,
• według relacji Wincentego Kadłubka biskup krakowski wystąpił przeciwko okrucieństwom króla Bolesława, co monarcha uznał za zdradę.

Możliwy przebieg konfliktu króla z biskupem krakowskim

Wincenty Kadłubek przekazał, że biskup krakowski zagroził królowi klątwą oraz zagładą królestwa. Sama groźba okazała się niewystarczająca, dlatego Stanisław ze Szczepanowa rzucił na Bolesława Szczodrego klątwę. Ten gest wzbudził w królu gniew. Władca wtargnął więc na nabożeństwo odprawiane przez duchownego w kościele na Skałce i zabił go. Według innej wersji ludzie króla nie śmieli podnieść ręki na stojącego przy ołtarzu kapłana.

Możliwe skutki konfliktu króla z biskupem krakowskim:

• śmierć (poprzez rozczłonkowanie ciała) biskupa krakowskiego w 1079 r.,
• ucieczka króla Bolesława Śmiałego z Polski do Węgier i jego życie na wygnaniu,
• usunięcie króla Bolesława Śmiałego z tronu oraz osadzenie na nim jego brata – Władysława Hermana, a następnie jego synów,
• kanonizacja św. Stanisława (w 1253 r.) i uczynienie duchownego jednym z patronów Polski,
• powstanie legend związanych z cudownym zrośnięciem się członków biskupa krakowskiego; opowieści te wykorzystywano podczas rozbicia dzielnicowego. 

Ryc. 4. Miniatury z „Legendarium andegaweńskiego”, XIV w. Po lewej: zabójstwo Stanisława ze Szczepanowa podczas odprawiania mszy. Po prawej: ćwiartowanie ciała biskupa krakowskiego. 

Polityka zagraniczna Bolesława Szczodrego 

Nowy władca prowadził aktywną politykę zagraniczną. Chciał w ten sposób wzmocnić pozycję Polski na arenie międzynarodowej oraz odsunąć niemieckie zagrożenie.

Węgry i Ruś Kijowska 

By osiągnąć wyznaczone cele, Bolesław Szczodry angażował się w konflikty dynastyczne, np. na Węgrzech w 1060 r. i Rusi Kijowskiej w 1069 r. Książę chciał na tronach państw sąsiadujących osadzić swoich kandydatów, którzy byli mu przychylni. 

Czechy i Niemcy 

Ponadto Bolesław Szczodry umocnił swoją pozycję na Śląsku i przestał płacić trybut z tych ziem Czechom, co spowodowało to konflikt z południowym sąsiadem. Pierwszy etap wojny zakończył się ślubem siostry Bolesława Szczodrego z czeskim księciem. Walki wznowiono w latach 70. XI w. Książę czeski otrzymał wsparcie od cesarza Niemiec. Bolesław Szczodry podczas konfliktu wkroczył na Morawy, a następnie spustoszył Czechy. Władca Niemiec planował zorganizować atak na Polskę, jednak ostatecznie do niej nie doszło.

Ryc. 5. Francuski staloryt z XIX w. Przedstawia Bolesława Szczodrego oraz jego wojów.

Bolesław Śmiały i spór o inwestyturę 

Najważniejszym kierunkiem w polityce zagranicznej Bolesława Szczodrego był ten zachodni. Polski władca chciał uniezależnić się od cesarza niemieckiego, osłabić jego pozycję i zdobyć koronę królewską. Cel był w zasięgu, ponieważ trwał spór o inwestyturę między papieżem Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV. 

Czy wiesz, że spór o inwestyturę to określenie na średniowieczny konflikt między papiestwem a cesarstwem o mianowanie osób na godności kościelne (np. biskupów) i władzę nad chrześcijańską Europą?

Ryc. 6. P. van Ness Myers, „Średniowieczny król nadający biskupowi symbole urzędu”, 1905 r.

Bolesław skorzystał ze sprzyjającej sytuacji i poparł w konflikcie papieża, ponieważ nie mógł liczyć na przychylność cesarza. Polski książę włączył się w nurt papieskiej polityki. Dokonał kilku nadań na rzecz Stolicy Piotrowej. Dzięki tej postawie zimą 1076 r. osiągnął upragniony cel – koronę królewską. Bolesław Szczodry stał się pomazańcem Bożym, suwerennym władcą. Ta niezależność nie spodobała się obozowi cesarskiemu i wywołała sprzeciw Niemiec.

Bilans rządów Bolesława Szczodrego

Mocne strony panowania Bolesława Szczodrego:

• Bolesław Szczodry prowadził aktywną politykę międzynarodową, 
• władca odnotował liczne sukcesy militarne, 
• doprowadził do koronacji królewskiej w 1076 r., 
• jako książę i król kontynuował dzieło odbudowy państwa rozpoczęte przez Kazimierza Odnowiciela,
• przyczynił się do odtworzenia i rozbudowy polskiej organizacji kościelnej, 
• wzmocnił pozycję Polski na arenie międzynarodowej,
• przyłączył się do obozu papieskiego w trakcie sporu o inwestyturę.

Słabe strony panowania Bolesława Szczodrego:

• polityka króla sprawiła, że wzrosło napięcie wewnątrz państwa,
• jako książę najprawdopodobniej utracił wpływy na Pomorzu, 
• władca miał konflikt z biskupem krakowskim Stanisławem ze Szczepanowa, 
• sytuacja wewnątrz państwa doprowadziła do ucieczki króla Bolesława Śmiałego z Polski do Węgier i jego życia na wygnaniu,
• doszło do usunięcia króla Bolesława Śmiałego z tronu i osadzenia na nim jego brata – Władysława Hermana, a następnie synów nowego władcy,
• Bolesław Szczodry nigdy nie powrócił do Polski. 

Materiały źródłowe