Bolesław I Chrobry (poziom podstawowy)

Bolesław Chrobry to najstarszy syn Mieszka I. Jego największym osiągnięciem była koronacja w 1025 r. Jaką politykę prowadził pierwszy polski król? 

Początki panowania Bolesława Chrobrego

Po śmierci Mieszka I w 992 r. władzę w państwie przejął jego najstarszy syn – Bolesław. Wygnał z kraju swoją macochę Odę wraz z przyrodnimi braćmi i rozpoczął samodzielne rządy. Celem Chrobrego było wzmocnienie państwa i władzy księcia oraz krzewienie chrześcijaństwa wśród pogan. Nowy władca kontynuował politykę prowadzoną przez ojca.

Ryc. 1. J. Matejko, „Bolesław Chrobry”. Rysunek z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”, 1890-1892. 

Misja świętego Wojciecha

Niedługo po tym, jak Bolesław objął władzę, na jego dwór przybył biskup praski Wojciech, który postanowił zorganizować misję chrystianizacyjną do Prus. Książę zdecydował się pomóc duchownemu w organizacji wyprawy, ponieważ widział w niej szansę na poszerzenie swoich wpływów. Chciał także pokazać innym monarchom europejskim, że jest prawdziwie chrześcijańskim władcą.  

Biskup praski wyruszył na północ w 997 r. Początkowo misja przebiegała pomyślnie. Wojciech udał się do Gdańska i ochrzcił tamtejszą ludność. Ostatecznie jednak wyprawa miała tragiczny koniec. Prusowie (lud żyjący za północną granicą państwa polskiego) zabili biskupa, gdy odprawiał mszę w świętym dla nich miejscu. Jego współtowarzyszom poganie darowali życie i puścili wolno. Misjonarze pospieszyli do polskiego księcia, by przekazać mu przykre wieści. 

Bolesław wykupił ciało męczennika od Prusów. Dał poganom tyle kilogramów złota, ile ważyły zwłoki zmarłego biskupa. Ciało duchownego zostało złożone w Gnieźnie i było traktowane jako relikwie (szczątki świętych lub przedmioty z nimi związane otaczane czcią przez chrześcijan). Papież ogłosił biskupa świętym. Wojciech został pierwszym polskim męczennikiem za wiarę i jednym z patronów (opiekunów) Polski.

Czy wiesz, że… 

jednym z najcenniejszych zabytków związanych z misją św. Wojciecha są Drzwi Gnieźnieńskie?

Mierzące ponad 320 cm wysokości Drzwi Gnieźnieńskie powstały w XII w. Wykonano je do katedry ze stopu miedzi, cyny i ołowiu. To unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej, przedstawiający na 18 kwaterach życie oraz męczeńską śmierć biskupa Wojciecha. 

Pierwsza kwatera (po lewej stronie na samym dole) przedstawia scenę narodzin Wojciecha. X kwatera ukazuje przybycie biskupa do Prus, XIV – jego męczeńską śmierć, a ostatnia – złożenie ciała duchownego do grobu. 

Ryc. 2. Drzwi Gnieźnieńskie, XII w.

Zjazd gnieźnieński w 1000 roku

Męczeńska śmierć biskupa praskiego była wstrząsem w Europie. Przyjaciel Wojciecha, Otton III, postanowił zorganizować pielgrzymkę do jego grobu. Bolesław Chrobry przyjął cesarza niezwykle uroczyście. Spotkanie niemieckiego i polskiego władcy w 1000 r. miało duże znaczenie i jest określane jako zjazd gnieźnieński. 

Najważniejsze decyzje podjęte na zjeździe gnieźnieńskim:

• ustanowiono arcybiskupstwo w Gnieźnie (arcybiskupstwo – w Kościele katolickim to biskupstwo najwyższej rangi zarządzane przez arcybiskupa. To jemu podlegają okoliczne biskupstwa. Arcybiskupstwo i podległe mu biskupstwa tworzą prowincję kościelną); 
• utworzono trzy biskupstwa: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu (podlegały one arcybiskupstwu w Gnieźnie); 
• Otton nałożył na głowę Bolesława diadem cesarski (symbol władzy monarszej) i podarował mu kopię włóczni św. Maurycego (oznaka najwyższej władzy cesarskiej); 
• Bolesław Chrobry przekazał cesarzowi część relikwii św. Wojciecha. 

Ryc. 3. Zdjęcie przedstawiające włócznię św. Maurycego, X w. 

Znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego:

• zawarcie przymierza między Bolesławem Chrobrym a Ottonem III, który chciał zjednoczyć chrześcijańską Europę i ustanowić współpracę w celu utrzymania pokoju (koncepcja cesarstwa uniwersalistycznego); 
• Otton III zwolnił Chrobrego z obowiązku płacenia trybutu z części ziem (trybut – danina świadczona przez jednego władcę na rzecz innego jako wyraz uznania zwierzchności terytorialnej); 
• nowe, polskie biskupstwa podporządkowano arcybiskupstwu w Gnieźnie, które było zależne jedynie do papieża;
• w Polsce powstała organizacja kościelna niezależna od Kościoła niemieckiego; 
• Polska stała się sławna w Europie Zachodniej; 
• wzrosło znaczenie Polski na arenie międzynarodowej;
• umocniła się pozycja Bolesława Chrobrego. 

Czy wiesz, że… 

podczas zjazdu w Gnieźnie Otton III (najprawdopodobniej) zaznajomił Bolesława Chrobrego z ideą wskrzeszenia (odnowienia) cesarstwa rzymskiego?

Wskrzeszenie cesarstwa rzymskiego jest nazywane także koncepcją cesarstwa uniwersalistycznego. Cesarz niemiecki zakładał zjednoczenie Europy. Chciał stworzyć monarchię uniwersalistyczną, która obejmowałaby cały chrześcijański świat. W skład nowego imperium miały wchodzić cztery prowincje: Niemcy, Francja, Włochy oraz Słowiańszczyzna. Bolesław Chrobry miał zostać władcą tej ostatniej. Rzym pełniłby funkcję stolicy. Władza zwierzchnia formalnie miała należeć do cesarza. Otton III liczył jednak na współdziałanie z monarchami prowincji.

Ryc. 4. Miniatury przedstawiające Ottona III odbierającego hołd od czterech prowincji, Ewangeliarz Ottona III, ok. 1000 r. 

Koronacja Bolesława Chrobrego

Bolesław Chrobry w 1025 r. został pierwszym królem Polski. O przebiegu koronacji nie wiadomo wiele, jednak wydarzenie było bardzo ważne w dziejach państwa. To również ostatni sukces Chrobrego, ponieważ król kilka miesięcy później zmarł.

Znaczenie pierwszej królewskiej koronacji:

• wielki sukces władcy; 
• Polska potwierdziła swoje miejsce we wspólnocie państw chrześcijańskich; 
• Bolesław Chrobry zrównał się z innymi królami w Europie; 
• władca wzmocnił swoją pozycję w kraju, ponieważ został wywyższony spośród innych książąt z dynastii piastowskiej;
• od 1025 r. Bolesław Chrobry był uważany za monarchę wybranego przez Boga (król „z Bożej łaski”);
• Polska z księstwa stała się królestwem; była państwem równie ważnym w Europie jak pozostałe królestwa;
• koronacja potwierdziła niezależność Polski na arenie międzynarodowej.

Ryc. 5. Korona koronacyjna Bolesława Chrobrego nie zachowała się do naszych czasów. Badania historyczne oraz praca złotników pozwoliły stworzyć jej replikę na początku XXI w. Było to możliwe m.in. dzięki zachowanym rysunkom insygniów z XVIII w. 

Polityka zagraniczna Bolesława Chrobrego

Bolesław był władcą walecznym i dzielnym. Potwierdza to jego przydomek, czyli „Chrobry”. Książę prowadził aktywną politykę zagraniczną, która skutkowała zaangażowaniem w wiele wojen z sąsiadami. 

Wojna z Niemcami 

Gdy zmarł cesarz Otton III, w Niemczech wybuchły walki o władzę. Polski książę wykorzystał zamieszanie i zajął w 1002 r. Łużyce, Miśnię i Milsko (słowiańskie kraje podporządkowane cesarzowi i niemieckim możnym). Rok później (1003 r.) Bolesław Chrobry interweniował w Czechach, objął władzę w Pradze oraz podporządkował sobie Morawy i Słowację. Działania te wywołały reakcję nowego władcy niemieckiego – Henryka II, który nie był przychylny Polsce, ponieważ Bolesław Chrobry zagroził jego interesom w regionie. 

W latach 1002–1018 z przerwami toczyła się wojna polsko-niemiecka, która zakończyła się pokojem w Budziszynie. Na jego mocy Polska zachowała Milsko i Łużyce. Polski książę utrzymał władzę na Morawach i Słowacji. W wyniku konfliktu Polska obroniła swą niezależność, a Bolesław Chrobry został faktycznym zwycięzcą. 

Wojna z Księstwem Kijowskim

Po zakończeniu wojny z Niemcami Bolesław Chrobry wyruszył na wschodniego sąsiada – Księstwo Kijowskie. Włączył się w ten sposób w spór o tamtejszy tron. Chciał także zapełnić wyczerpany wojną z Niemcami książęcy skarbiec. Władca zdobył i złupił Kijów, czyli stolicę państwa i najbogatszy gród Słowiańszczyzny. W drodze powrotnej przyłączył do państwa polskiego Grody Czerwieńskie. Były to ziemie, które utracił wcześniej Mieszko I.

Ryc. 6. Autor mapy: K. Chariza i zespół

Ocena panowania Bolesława Chrobrego

Mocne strony panowania Bolesława Chrobrego:

• był pierwszym władcą z dynastii Piastów, który został królem;
• umocnił panowanie dynastii i autorytet władcy;
• wsparł wyprawę biskupa praskiego Wojciecha do Prus;
• zorganizował w 1000 r. zjazd w Gnieźnie; 
• charakteryzował się odwagą i walecznością;
• obronił niezależność Polski od cesarstwa;
• wzmocnił pozycję państwa polskiego na arenie międzynarodowej; 
• przyczynił się do utworzenia polskiej prowincji kościelnej;
• prowadził zwycięskie kampanie wojenne z Niemcami i Księstwem Kijowskim;
• chwilowo panował w Czechach;
• poszerzył granice państwa polskiego poprzez przyłączenie na zachodzie Milska, Łużyc, na południu – Moraw i Słowacji, a na południowym-wschodzie – Grodów Czerwieńskich. 

Słabe strony panowania Bolesława Chrobrego:

• wieloletnie konflikty sprawiły, że władca musiał pobierać wysokie daniny, które były dużym obciążeniem dla ludności i budziły niezadowolenie; 
• opróżnienie skarbca książęcego w wyniku prowadzenia wielu wojen;
• król pozostawił po sobie państwo otoczone wrogo nastawionymi krajami, które chciały odzyskać utracone ziemie; 
• zaangażowanie księcia w walki z Niemcami wykorzystali książęta Pomorza Zachodniego, którzy uniezależnili się od polskiego władcy i powrócili do pogaństwa;
• niedługo po koronacji król zmarł. 

Materiały źródłowe