Bieszczadzki Park Narodowy

Dane techniczne

• Data utworzenia parku: 4 lipca 1973 r.
• Lokalizacja: województwo podkarpackie, powiaty bieszczadzki i leski, Bieszczady Zachodnie, Pasmo Połonin i Pasmo Graniczne
• Powierzchnia: 29 200 ha
• Siedziba dyrekcji: Ustrzyki Górne
• Symbol: ryś

Historia powstania parku

Pomysł objęcia bieszczadzkiej przyrody najwyższą formą ochrony pojawił się na początku lat 50. XX w. Przez kolejne około 20 lat nie udawało się jednak wypracować jednej spójnej koncepcji co do powierzchni i umiejscowienia parku. Ciekawostką jest, że przez cały ten czas połoniny (rozległe łąki zajmujące grzbietowe partie Bieszczad) podlegały pod zarząd dyrekcji Tatrzańskiego Parku Narodowego jako pastwiska dla podhalańskich owiec po wprowadzeniu zakazu wypasu na tatrzańskich halach.

W 1973 r. udało się w końcu powołać do działania Bieszczadzki Park Narodowy. Objął on swym obszarem jedynie masyw Tarnicy oraz grzbiet Połoniny Caryńskiej, co dało łącznie powierzchnię zaledwie 5582 ha. Tak mały obszar chroniony (na który w dodatku składały się niepołączone ze sobą tereny) od samego początku był nie do zaakceptowania, a wielu przyrodników odbierało tę decyzję wręcz jako kpinę z idei ochrony przyrody. Szybko ruszyły prace nad stworzeniem koncepcji powiększenia parku, w czym najbardziej zasłużył się prof. Stefan Michalik z Polskiej Akademii Nauk. Do rozszerzeń granic parku dochodziło czterokrotnie: w 1989 r., w 1991 r., w 1996 r. i 1999 r., kiedy to osiągnięto stan obecny, czyli 29 200 ha obszaru chronionego. Tym samym Bieszczadzki Park Narodowy stał się największym w Polsce górskim parkiem narodowym, a trzecim ogólnie po parkach Biebrzańskim i Kampinoskim. Dodatkowo otoczony jest on otuliną o powierzchni 52 065 ha, która w znacznym stopniu pokrywa się z terenami Parku Krajobrazowego Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego.

W 1992 r. obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego wraz z jego zagranicznymi sąsiadami – słowackim Parkiem Narodowym Połoniny i ukraińskim Użańskim Parkiem Narodowym – został uznany przez UNESCO za Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie. W 1998 r. Rada Europy odznaczyła park Dyplomem Europejskim w uznaniu za ochronę wyjątkowo cennych obszarów. Dodatkowo przyroda parku należy do sieci Natura 2000 jako obszar siedliskowy i ptasi Bieszczady. 

Bardzo ważne wydarzenie miało również miejsce w lipcu 2021 r., kiedy to niektóre fragmenty bukowych lasów o charakterze pierwotnym Bieszczadzkiego Parku Narodowego stały się częścią seryjnego wpisu na liście światowego dziedzictwa UNESCO – Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy. Jest to o tyle cenny fakt, że mówimy o zaledwie 17. polskim wpisie na tej prestiżowej liście, w tym dopiero drugim przyrodniczym.

Przedmiot ochrony

Niewątpliwie najbardziej rozpoznawalną cechą Bieszczadzkiego Parku Narodowego i zarazem jego największym bogactwem jest nietypowy układ pięter roślinnych, charakterystyczny tylko dla Bieszczad. Obecne są piętra pogórzy i regla dolnego, jednak bezpośrednio po nich występuje od razu piętro alpejskie z typowymi bieszczadzkimi połoninami. Brak jest zatem przejściowych pięter regla górnego i subalpejskiego. Układ taki powoduje również, że znacznemu obniżeniu ulega górna granica lasu – znajduje się ona bowiem na wysokości około 1150 m n.p.m. 

Na naturalne pochodzenie połonin wskazują m.in. źródła historyczne opisujące ich istnienie w czasach jeszcze sprzed osadnictwa. Tak osobliwy układ pięter roślinnych możliwy jest dzięki specyficznemu klimatowi panującemu w Bieszczadach. Jest to pomieszanie klimatu górskiego z kontynentalnym, dodatkowo wzbogacone wysuszającymi południowymi wiatrami docierającymi aż znad Niziny Węgierskiej. Ponadto w rejonie tym występują jedne z najobfitszych w Polsce opadów.

77% powierzchni parku pokrywają lasy, głównie zbiorowiska określane mianem buczyny karpackiej. Pozostały obszar zajmują w większości połoniny. W Bieszczadzkim Parku Narodowym stwierdzono występowanie 826 gatunków roślin naczyniowych, 301 gatunków mchów, 112 gatunków wątrobowców, 529 gatunków porostów, ponad 60 gatunków śluzowców i około 1300 gatunków grzybów. Spośród wszystkich roślin w parku 25% stanowią gatunki typowo górskie. Tak duży udział roślin górskich w bieszczadzkiej florze stawia pod tym względem Bieszczady na równi z o wiele wyższą Babią Górą. Dodatkowo spośród wszystkich roślin w parku 30 gatunków to gatunki wschodnie, wśród których można wyróżnić 7 endemitów wschodniokarpackich, np. lepnicę karpacką, tojad bukowiński i goździka kartuzka skalnego. Jako inne charakterystyczne rośliny parku, szczególnie piętra połonin, wymienić należy m.in. trzcinnika leśnego, różę alpejską, pełnika alpejskiego, kostrzewę niską czy wężymorda górskiego.

Bieszczadzki Park Narodowy stanowi najcenniejszą ostoję zwierząt w Polsce, a także jedną z największych w Europie. Na terenie parku odnotowano aż 284 gatunki kręgowców, co stanowi około połowę wszystkich kręgowców występujących w naszym kraju. Reprezentowane są one przez 58 gatunków ssaków (z pełnym zestawem kopytnych oraz dużych i średnich drapieżników), 192 gatunki ptaków, 7 gatunków gadów, 12 gatunków płazów, 14 gatunków ryb i jednego przedstawiciela bezżuchwowców. Bieszczadzkie populacje niedźwiedzia brunatnego, wilka, rysia i jelenia szlachetnego należą do największych w kraju.

W parku swoje stanowiska (jedne z zaledwie kilku w Polsce) ma żbik. Jeszcze cenniejsza jest obecność węża eskulapa – jedynego polskiego dusiciela, który w naszym kraju poza Bieszczadami nie występuje nigdzie indziej. Mimo iż Bieszczady są stosunkowo niskimi górami, stwierdzono w nich występowanie ptaków typowo wysokogórskich – siwerniaka i płochacza halnego.

Dosyć słabo poznany jest jeszcze świat bieszczadzkich bezkręgowców. Pomimo tego udało się potwierdzić obecność kilku gatunków wcześniej nieznanych nauce oraz kilku endemitów wschodniokarpackich, np. zrówieńki bieszczadzkiej.

Materiały źródłowe